Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

Έντυπη Έκδοση
Ελευθεροτυπία, Σάββατο 2 Φεβρουαρίου 2013

Την ασύμμετρη φιλία Φόρστερ - Καβάφη αποκαλύπτει η αλληλογραφία τους

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

Ο Αλεξανδρινός τζέντλεμαν με το ψάθινο καπέλο

Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

Στις αρχές της δεκαετίας του '20, όταν στην Ελλάδα ο Κ.Π. Καβάφης ήταν σαν σκιά, δίχως την παραμικρή επιρροή στους λογοτεχνικούς κύκλους, τότε που ο Ψυχάρης τον θεωρούσε «άξιο διάδοχο του Σουρή» και «Καραγκιόζη της δημοτικής» και στα αθηναϊκά φιλολογικά περιοδικά τα ποιήματά του χαρακτηρίζονταν -ανωνύμως- «σαν είδος συνταγές ή εμπορικοί λογαριασμοί βαλμένοι σε στίχους», ένας διάσημος Βρετανός συγγραφέας, ο Ε.Μ. Φόρστερ, περιελάμβανε το «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον», το «Αλεξανδρινοί βασιλείς» και το «Εν τω μηνί Αθύρ» στη μελέτη του για την Αλεξάνδρεια «Φάρος και Φαρίσκος» και, μαζί, ένα δοκίμιο για την ποίηση του Αλεξανδρινού, από τα πιο δεισδυτικά που γράφτηκαν ποτέ.

Οσο διαχυτικός ήταν ο Φόρστερ άλλο τόσο συγκρατημένος ήταν ο Καβάφης στην μεταξύ τους επικοινωνία Εκτοτε η περιγραφή του Καβάφη από τον Φόρστερ ως «Ελληνα τζέντλεμαν με ένα ψάθινο καπέλλο που στέκεται απολύτως ακίνητος με μια λοξή γωνία προς το σύμπαν», όχι μόνο καθιερώθηκε σαν ερμηνευτικός σταθμός στην κατανόηση του έργου του, αλλά πέρασε στη συνείδηση ορισμένων και ως πορτρέτο κάθε μοντέρνου συγγραφέα. Σίγουρα και χωρίς τη μεσολάβηση του Φόρστερ η δύναμη της καβαφικής ποίησης δεν θα κρατιόταν για καιρό μυστική. Το μονοπάτι όμως, που θα οδηγούσε μια ώρα αρχύτερα προς τη διεθνή καταξίωσή της, ο Φόρστερ έμελλε να το ανοίξει.
«Πόσο υπερήφανος είμαι πραγματικά, Γιώργο, που τον γνώρισα κάποτε», θα γράψει δεκαετίες αργότερα, το καλοκαίρι του '58, ο συγγραφέας του «Χάουαρντς Εντ», του «Δωμάτιο με θέα», του «Πέρασμα στην Ινδία», στο νεαρό φιλόλογο Γιώργο Σαββίδη: «Ηταν ένας από τους θριάμβους μου. Ο R.Α. Furness με πήγε να τον δω το 1916-1917...». Πίσω από το επώνυμο Φέρνες κρύβεται ένας απόφοιτος του Κινγκ'ς Κόλετζ, καλός μεταφραστής από τα αρχαία ελληνικά, επικεφαλής στα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου του τμήματος λογοκρισίας του Τύπου στην Αλεξάνδρεια. Εκεί χτίστηκε η φιλία των Φόρστερ και Καβάφη, μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και ιδιότυπες φιλίες στα λογοτεχνικά χρονικά.
Η ποιότητα της φιλίας των Καβάφη και Φόρστερ ήρθε στο φως με καθυστέρηση δεκαετιών, μόλις το 2009, χάρη στη δημοσίευση της αλληλογραφίας τους από το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου, σε επιμέλεια του καθηγητή Πίτερ Τζέφρις. Ενός φιλολόγου με την παραδοσιακή σημασία του όρου, ακάματου και οξυδερκούς, σύμφωνα με τον Μανόλη Σαββίδη, ο οποίος προλογίζει την αντίστοιχη ελληνική έκδοση «Φίλοι σε ελαφρήν απόκλιση», που αναμένεται από τον «Ικαρο» προς το τέλος του μήνα (μετ. Κατερίνα Γκίκα).
Πράγματι, η ιστορία της παραπάνω αλληλογραφίας παρουσιάζεται από τον Τζέφρις σαν μια γοητευτική και τεκμηριωμένη αφήγηση χωρίς περιττά στολίδια, όπου ακόμα και η συντομότερη υποσημείωση έχει την αξία της.
Οπως επισημαίνει ο ίδιος ευθύς εξαρχής, τα γράμματα που αντάλλαξαν αυτοί οι δύο δεινοί επιστολογράφοι μέσα σε μια δεκαπενταετία φανερώνουν μεν την αμοιβαία τους συμπάθεια, αλλά αποτελούν ταυτόχρονα και τεκμήρια μιας «ασύμμετρης» σχέσης με άρρητες ιδεολογικές, πολιτικές και καλλιτεχνικές διαφορές