Ηθοποιός: φως, νερό, τηλέφωνο... κομμένα

Απλήρωτοι, ανασφάλιστοι, με ισχνά ποσοστά ή ειδικά «πακέτα» οι άνθρωποι της τέχνης

Ηθοποιός: φως, νερό, τηλέφωνο... κομμένα

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ

Συμβάσεις στις οποίες δεν αναγράφονται τα ποσά, κι όμως οι ηθοποιοί τις υπογράφουν. Απλήρωτες πρόβες. Απλήρωτες παραστάσεις. Πολύμηνες καθυστερήσεις πληρωμών. Μη καταβολή από τον θιασάρχη των νόμιμων ασφαλιστικών εισφορών. Μέχρι ποίου σημείου μπορεί να φτάσει η εξαθλίωση ενός κλάδου στο όνομα της κρίσης και της κατάργησης των επιχορηγήσεων; Το γράφαμε παλαιότερα ότι ο χώρος του θεάτρου βάλλεται, καθώς το ποσοστό ανεργίας χτυπούσε «κόκκινο» ήδη από το 2011.

Σήμερα που έχει χαθεί κάθε μέτρο και μόνο το 5% των ηθοποιών εργάζεται, αλλά με όρους Νταχάου, οι άνθρωποι αποφασίσανε να λένε τα πράγματα με το όνομά τους, γνωρίζοντας ότι μπορεί να μπουν στην black list και να μην ξαναβρούν δουλειά. Οι καταγγελίες που φτάσανε στην «Ε» είναι πια επώνυμες. Οταν ονόματα σαν τον Βασίλη Κατσικονούρη και τη Ρούλα Πατεράκη υφίστανται πρωτοφανή «κακομεταχείριση», τι να υποθέσει κανείς ότι συμβαίνει στις «στρατιές» των νεαρών ηθοποιών που αιμοδοτούν την πιάτσα;
* «Μου χρωστάει η ΕΛΘΕΑ, η οποία χρωστάει σε ό,τι περπατάει. Μου χρωστάει η Κάτια Λεμπέση - σε αντίθεση με τον άνδρα της, που ήταν συνεπής. Μου χρωστούν οι αδελφοί Τάγαρη. Ακόμη, μετά από χρόνια, μου χρωστούν λεφτά τα ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής και Ιωαννίνων. Σε κάποιες περιπτώσεις κινήθηκα και δικαστικά», αποκαλύπτει ο θεατρικός συγγραφέας Βασίλης Κατσικονούρης. «Οι αξιόπιστοι παραγωγοί που απέμειναν είναι 2-3. Οι υπόλοιποι εκμεταλλεύονται την κρίση», τονίζει.
* Είναι παράδοξο, αλλά η σκηνοθέτρια Ρούλα Πατεράκη αδυνατεί να βιοποριστεί από την τέχνη της, ενώ εργάζεται ασταμάτητα. «Δεν πληρώνομαι. Μου φάγανε λεφτά. Μου έφαγε λεφτά η Βάσια Παναγοπούλου, μου έφαγε και το "Από Μηχανής" Θέατρο. Οι πάντες μου χρωστάνε. Κι όπου και να πάω, στην καλύτερη των περιπτώσεων μου δίνουν τα μισά από τα συμφωνηθέντα. Μόνο το Εθνικό Θέατρο πληρώνει (μια σκηνοθεσία αμείβεται με 14.000 ευρώ)».
Θέλει να κινηθεί δικαστικά. «Αλλά δεν έχω τα λεφτά για να το κάνω. Οι άνθρωποι του χώρου είναι αδίστακτοι. Και όλοι κάνουν, πλέον, τους παραγωγούς».
Και ενώ οι νέοι καλλιτέχνες έχουν τις δυνάμεις να κάνουν τρία πράγματα ταυτόχρονα για τα προς το ζην («Ενα κακό είναι οι τριπλές δουλειές στο θέατρο και ό,τι... κάτσει», λέει χαρακτηριστικά γνωστή πρωταγωνίστρια), οι συνταξιούχοι ηθοποιοί εξαναγκάζονται απ' τη συνθήκη -ήτοι το ψαλίδισμα των ήδη πενιχρών συντάξεών τους- να βγουν και να αναζητήσουν πάλι εργασία. Πού αλλού; Στο θέατρο. Κι όποιος αντέξει.
* Ο Δημήτρης Καταλειφός, ο οποίος ούτε συνταξιούχος είναι ούτε τη σύνταξη ονειρεύεται, αναγνωρίζει ότι το θέατρο «ήταν μια τέχνη και, ταυτόχρονα, ένα επάγγελμα φοβερά δύσκολο και υποαμειβόμενο». Αλλά αυτό που είναι πάρα πολύ ανησυχητικό «είναι το ότι σιγά σιγά καταστρατηγούνται όλα τα δικαιώματα που είχαμε και οι συλλογικές συμβάσεις. Και κάθε εργοδότης αποφασίζει ό,τι θέλει και αν δεν θέλεις, ο... επόμενος! Αυτό είναι τρομακτικά ανησυχητικό, γιατί σκέφτονται αλλαγές ακόμα χειρότερες για το ασφαλιστικό και τα μεροκάματά μας».
Σήμερα ο ίδιος αισθάνεται «χειρότερα από βιοπαλαιστής. Είμαι ημιάνεργος», δηλώνει. «Οι όροι των αμοιβών δεν είναι πια επαγγελματικοί και για να ζήσω θα πρέπει μαζί με την παράσταση ("Ολεάνα" του Μάμετ) να τρέχω και να διδάσκω σε τρεις δραματικές σχολές. Ενώ φανταζόμουν ότι μεγαλώνοντας θα γίνονταν καλύτερα τα πράγματα, είμαι σαν να έχω μόλις βγει απ' τη σχολή. Ποιος θα μου το έλεγε ότι θα παίζω Δευτερότριτα;».
* «Μας θεωρούν χομπίστες», σαρκάζει η Μάνια Παπαδημητρίου. Από την άλλη, ο κλάδος βάζει τα χεράκια του και βγάζει τα ματάκια του μόνος του. «Ειδικά το θέατρο δεν χρειαζόταν την τρόικα, αφού στο Εθνικό μειώθηκαν οι μισθοί πριν καν το ζητήσουν οι τροϊκάνοι», λέει η ηθοποιός. Και να σκεφτεί κανείς ότι η εργασία στο Εθνικό με τους μνημονιακούς μισθούς(1.110 ευρώ ο πρωταγωνιστής, 742 ευρώ ο κατώτερος), θεωρείται προνομιούχα σήμερα.
Πώς ζει ο κόσμος του θεάτρου, λοιπόν; «Με πάρα πολύ μεγάλη δυσκολία και με πάρα πολύ μεγάλες στερήσεις. Διότι ένα πράγμα έχουμε εμείς καλό. Ξέρουμε να ξεχνιόμαστε πάνω στη σκηνή. Και ξέρουμε να κάνουμε τέχνη όλα μας τα βάσανα».
«Κάθε πέρσι και καλύτερα, μάλλον κάθε πρόπερσι», παρατηρεί, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τι συμβαίνει στην πιάτσα η γνωστή πρωταγωνίστρια. «Εχει γίνει κανόνας η δουλειά με ποσοστό. Κι έτσι, δεν ξέρεις αν θα έχεις να πληρώσεις το ρεύμα σου».
* Εχει κάμποσο καιρό να δουλέψει και να βγάλει πραγματικά λεφτά από το θέατρο ο Γιώργος Βαλαής. «Η τελευταία φορά ήταν στη "Στέγη". Εκτοτε είμαστε με την ομάδα (Blitz) διαρκώς στο εξωτερικό. Δεν γίνεται αλλιώς. Στην Ελλάδα "παίζει" στο χώρο ένας σκοτωμός», υποστηρίζει.
* Και ο Γιάννης Λεοντάρης (ομάδα Κανιγκούντα) αποκαλεί τον εαυτό του «τυχερή εξαίρεση», αφού φέτος έχει παράσταση στη «Στέγη», η οποία πληρώνει κανονικά. Παλαιότερα, οργανωνόταν βάσει του ποσού της επιχορήγησης που θα λάμβανε: «Ετσι φτιάχνανε όλες οι ομάδες το πρόγραμμά τους. Το κράτος πλέον δεν έχει καμία συμμετοχή στο θέατρο και δεν έχει καμία διάθεση να αναλάβει ευθύνη. Οι πιο πολλές ομάδες που πληρώνονται με ποσοστό από τα εισιτήρια παραμένουν απλήρωτες. Σήμερα δεν μπορεί να θεωρείται επάγγελμα το να είσαι ηθοποιός ή σκηνοθέτης. Δεν μπορείς να ζήσεις. Χάνεις την αξιοπρέπειά σου».
*Η Κόρα Καρβούνη συμφώνησε με τον Δημήτρη Τάρλοου (στο θέατρο «Πορεία») ένα «πακέτο» για 5 μήνες παραστάσεων, το οποίο προήλθε μέσα από τη μείωση της συλλογικής σύμβασης. Ο θιασάρχης, σκηνοθέτης υπήρξε προνοητικός μετά την κατάργηση των επιχορηγήσεων. «Προκύπτει όμως στο "πακέτο" ένας καλός μισθός», τονίζει η ηθοποιός. «Ούτως ή άλλως δεν γίνεται αλλιώς, αφού κόπηκαν οι επιχορηγήσεις. Σήμερα κάποιοι πληρώνονται 10 ευρώ την παράσταση. Οι μόνοι που έχουν μια σιγουριά είναι όσοι εργάζονται στο Εθνικό με 5μηνες συμβάσεις. Είναι οι μόνοι που πληρώνονται όλες τις πρόβες. Στο ελεύθερο θέατρο είναι δραματικές οι μειώσεις. Οσοι είναι με ποσοστά διακινδυνεύουν περισσότερο».
*Ο νεαρός ηθοποιός Νικόλας Αναστασόπουλος είχε πικρή πείρα από τη συνεργασία του με την παιδική σκηνή του «Ακροπόλ». «Η βασική εκμετάλλευση είναι το ότι δεν πληρώνονται οι πρόβες και ότι υπάρχει αδικαιολόγητη καθυστέρηση στην καταβολή των μηνιάτικων (600 ευρώ/μήνα). Είναι φαινόμενο σύνηθες η πληρωμή του Γενάρη να δίνεται τον... Μάρτιο. Κι όταν τολμήσει κανείς να ρωτήσει τον επιχειρηματία τι συμβαίνει, εκείνος συμπεριφέρεται σαν μπράβος της νυχτερινής Αθήνας».
Είναι τριάντα ετών και με οικογένεια. «Είναι αδύνατο όμως με τις παρούσες συνθήκες να ζήσω την οικογένειά μου μέσα από το θέατρο», συνειδητοποιεί. «Ακόμα και στο Εθνικό να εργαζόμουνα, δεν θα μπορούσα να ζήσω. Γιατί ακόμη και σ' αυτό δεν δίνονται επαρκείς αμοιβές. Γι' αυτό βλέπεις οι ηθοποιοί να κάνουν παράλληλες δουλειές, σε μπαρ, σερβιτόροι, πωλητές, οικοδόμοι, εργάτες».
* Ο επίσης νεότατος Θέμελης Γλυνάτσης, που τόλμησε να στήσει μια εναλλακτική θεατρική στέγη στην Knot gallery μαζί με συνομήλικους συνεργάτες, αντιμετωπίζει την τέχνη αναγκαστικά σαν χόμπι.«Δεν υπάρχει βιοπορισμός μέσα από την τέχνη, ούτε για τους σκηνοθέτες, ούτε για τους σκηνογράφους, ούτε για τους ηθοποιούς. Ολοι αναγκαστικά έχουν δεύτερη δουλειά», λέει. Ο ίδιος διδάσκει για να ζήσει στο Deree και κάνει μεταφράσεις.
Παλαιότερα από τα εισιτήρια βγάζανε στην Knot ένα χαρτζιλίκι. Σήμερα με το νέο φόρο που επέβαλαν στις Ανώνυμες Μη Κερδοσκοπικές Εταιρείες (ανέρχεται στο χιλιάρικο), «δεν βγάζουμε τίποτα. Πλέον κινούμαστε και δουλεύουμε οριακά».
Η εκμετάλλευση σε εποχές κρίσης αποτυπώνεται στα ενοίκια που ζητάνε από τις νέες ομάδες οι ιδιοκτήτες θεάτρων: αγγίζουν έως και τα 400 ευρώ τη βραδιά. Φωτεινή εξαίρεση αποτελεί ο Νίκος Διαμαντής («Σημείο»), που παραχώρησε το θέατρο προς 50 ευρώ τη μέρα στην ομάδα «Εντοπία», η οποία αναζητώντας μια στέγη υπέστη αρκετά... εγκεφαλικά. Για να δείξουν τη δουλειά τους ένα μήνα σε γνωστές, εναλλακτικές σκηνές, έπρεπε να δανειστούν από τράπεζα για να καταβάλουν 12.000 ευρώ.

Συσσίτια αντί επιχορηγήσεων

Στις 31 Μαρτίου οι συλλογικές συμβάσεις θα ανήκουν στην ιστορία. Αλλά και όταν ήταν σε ισχύ, καταστρατηγούνταν χωρίς φόβο και χωρίς κυρώσεις. Τι θα συμβεί στο χώρο του θεάτρου μετά και την επίσημη κατάργησή τους;

«Είμαστε έρμαια», παραδέχεται η πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, Υρώ Μανέ. «Αγνωστο το τι μέλλει γενέσθαι. Είμαστε σε διαπραγματεύσεις με την Πανελλήνια Ενωση Ελεύθερου Θεάτρου (ΠΕΕΘ), που ζητά κι άλλες μειώσεις».
Οι ηθοποιοί είναι σε ποσοστό 95% σε ανεργία. «Οι υπόλοιποι που εργάζονται δεν εξασφαλίζουν ούτε το βασικό μισθό. Αναγκάζονται να δουλέψουν χωρίς ένσημα. Αυτό σημαίνει ότι ο ηθοποιός δεν έχει ούτε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Δεν θα μιλήσω για τα όρια της φτώχειας στα οποία ο κλάδος έχει εξωθηθεί. Βλέπετε, δεν είμαστε υπάλληλοι του Μετρό, φαρμακοποιοί ή γιατροί. Το αν παίζει ένας ηθοποιός ή δεν παίζει δεν θα απασχολήσει ποτέ την κοινωνία». Και η Μάνια Παπαδημητρίου, υπεύθυνη για το θέατρο στον ΣΥΡΙΖΑ, θεωρεί απαράδεκτες τις πιέσεις της ΠΕΕΘ. «Δεν γίνεται ένα σωματείο ηθοποιών να δεχτεί αυτό που ζητάει. Να υπογράφεις 3μηνη σύμβαση η οποία θα δίνει 1.800 ευρώ στο χέρι το χρόνο. Δεν ζει άνθρωπος με αυτά τα λεφτά. Είναι ήδη οριακά τα 1.200 ευρώ της σημερινής συλλογικής σύμβασης με μίνιμουμ 3 μήνες», υποστηρίζει.
Ο ΣΥΡΙΖΑ σκοπεύει το προσεχές διάστημα να κάνει επίκαιρη ερώτηση για τους ηθοποιούς, την ανεργία τους και τους μισθούς τους: «Ενώ είμαστε ένας κλάδος με 95% ανεργία, πληθαίνουν οι περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι εργάζονται με το 1/3 μιας κανονικής αμοιβής, για να μην πω χωρίς χρήματα. Σε αυτή την κατάσταση σε αντιμετωπίζει το κράτος και η Εφορία επειδή έχεις ένα μπλοκάκι παροχής υπηρεσιών σαν ελεύθερο επαγγελματία. Σαν να έχουμε δηλαδή πελάτες, ενώ έχουμε εργοδότη. Κι έρχεται μετά και σου παίρνει 20% φόρο, 16% ΙΚΑ και 13% ΦΠΑ, συν 500 ευρώ χαράτσι το χρόνο, που θα το κάνουν 600. Αυτό είναι ληστεία». Δεν θα είχε αντίρρηση η κ. Παπαδημητρίου να μην κοπεί ο ΦΠΑ στο μπλοκάκι παροχής υπηρεσιών, αρκεί «να αναλάμβανε το υπουργείο Πολιτισμού να μας δίνει τρία πιάτα φαΐ την ημέρα. Πιο ακριβά θα τους βγει από τις επιχορηγήσεις που έκοψαν».
Για έναν μεταφραστή τα πράγματα δεν είναι ευνοϊκότερα. Τα δεδομένα ρυθμίζονται από τη χωρητικότητα της αίθουσας, από το έργο (αν απαιτεί συγγραφικά δικαιώματα) και φυσικά από τις διαθέσεις του θιασάρχη. Παλαιότερα υπήρχε ένα μίνιμουμ γκαραντί από 2 έως 5 χιλιάδες ευρώ, και αποδιδόταν στον μεταφραστή και επιπλέον ποσοστό επί των εισπράξεων (5-10%). Σήμερα τα νούμερα αυτά μειώθηκαν ακόμα και στο Εθνικό. Για την «Αγία Ιωάννα των Σφαγείων » ο Γιώργος Δεπάστας αμείφθηκε με 5.000 ευρώ. Θα του αποδοθεί και το 5% επί των εισιτηρίων. «Δύσκολοι καιροί για πρίγκιπες στο θέατρο», διαπιστώνει.