Η Δημοκρατία σε βράση
Ημερομηνία δημοσίευσης: 24/07/2012
Το 424 π.Χ., ενώ μαίνεται ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ένας νεαρός ποιητής,
είκοσι πέντε, το πολύ, χρόνων, που έως τότε πρέπει να υποθέσουμε ότι φιλοδοξούσε
να διακριθεί μάλλον στην τραγωδία, οργισμένος με την πολιτική κατάσταση της
πατρίδας του που βαδίζει στην καταστροφή στα χέρια αδίστακτων δημαγωγών,
παρουσιάζει την πρώτη κωμωδία του, με τον τίτλο Ιππής. Η επιλογή του αυτή
τον ακολουθεί σε όλη του τη ζωή: γράφει κωμωδίες που είναι (κατά τον Cornford
και άλλους) ανεστραμμένες τραγωδίες. Πρόκειται, βέβαια, για τον Αριστοφάνη.
Στους Ιππής ο ηλικιωμένος, άβουλος «Δήμος» (δηλαδή ο λαός των Αθηνών),
άγεται και φέρεται από έναν «πονηρό δούλο» (τον, πρώην βυρσοδέψη, δημαγωγό
Κλέωνα), που του έχει πάρει τον αέρα και τον κάνει ό,τι θέλει. Ο κωμωδιογράφος
προτείνει, προβοκατόρικα, ως μόνο «φάρμακο» κατά της ασυδοσίας του Κλέωνα... την
ψήφιση ως ηγέτη ενός... ακόμη πιο φαύλου, αδίστακτου και διεφθαρμένου πολιτικού,
για να τον αντιμετωπίσει στην Εκκλησία του Δήμου... Και ως τέτοιος επιλέγεται
ένας εντελώς αγράμματος, λούμπεν πλανόδιος πωλητής αλλαντικών («αλλαντοπώλης»),
που κατορθώνει, με την προσωρινή συμμαχία των «Ιππέων» (της αριστοκρατικής
μερίδας του «Δήμου»), να εκτοπίσει τον πρώτο, να πάρει τη θέση του και να
«συνεφέρει» τον ετοιμοθάνατο Δήμο. Λένε, όσοι φιλόλογοι και ερμηνευτές επιμένουν
ακόμη να βλέπουν ένα «αίσιο τέλος» σε αυτήν την πικρόχολη, δηλητηριώδη
σάτιρα.
Υπάρχει, πράγματι, πρόβλημα εδώ, καθώς ο Αριστοφάνης «ξεχνά», υποτίθεται, τα κουσούρια του καινούργιου ηγέτη και τον παρουσιάζει πια ως σωτήρα της πόλης... με το καινούργιο του όνομα: «Αγοράκριτος». Έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές, ελάχιστα πειστικές. Επειδή το πρόβλημα δεν είναι του Αριστοφάνη αλλά των ερμηνευτών του, που δεν αντιλαμβάνονται την έξοδο του έργου ως παρωδία και την παίρνουν, πάντα, «τοις μετρητοίς». Η αντίφαση αίρεται αυτομάτως αν μεταβούμε στα μυθικά συμφραζόμενα. Ο «Δήμος» «ξανανιώνει» μόλις περάσει από την τελετουργική δοκιμασία του... βρασίματός του μέσα σε μια χύτρα! Και αυτό, ασφαλώς, μας παραπέμπει στο μύθο των θυγατέρων του Πελία, που πείσθηκαν από τη Μήδεια να βράσουν τον πατέρα τους σε ένα καζάνι, για να ξαναβρεί τη νιότη του! Μόνο που ο Πελίας δεν ξαναβρήκε τη νιότη του με αυτόν τον τρόπο... Έγινε, απλώς, βραστός! Σε αυτό το σαρκαστικό τέλος, προφανές για τους αρχαίους θεατές, είναι «βιδωμένο» ολόκληρο το έργο. Πρόκειται για το πιο ανελέητο, ριζικό και απελπισμένο πολιτικό μανιφέστο που μας άφησαν οι αρχαίοι καιροί... Μόνο κλασική κωμωδία δεν είναι!
Η σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή στο (σχεδόν γεμάτο) θέατρο της Επιδαύρου (μια συμπαραγωγή του ΚΘΒΕ και του Θεάτρου Ακροπόλ) δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να πάρει το μήνυμα. Έδωσε (σε μετάφραση και διασκευή του ίδιου) ένα μάλλον εύπεπτο καλοκαιρινό θέαμα, με αίσιο, πανηγυριώτικο τέλος: μια σχεδόν ανώδυνη, φλύαρη παρέλαση άδειων κοστουμιών, με φτερά ή χωρίς, του τύπου, πάλι, «το κλουβί με τις τρελές». Ο Φιλιππίδης κάνει ατελείωτες «φιοριτούρες», ο Ζουγανέλης βαρύς, με περιβολή και με ύφος... αταμάνου αρχηγού Κοζάκων. Γιατί; Χάθηκαν οι ιθαγενείς «φύλαρχοι»; Ο χορός... από άλλη ράτσα... εξωγήινος (κοστούμια Παντελιδάκη). Πάλι ρωτώ, γιατί; Μας έλειψαν οι ντόπιες πολιτικές «φυλές»; Το σκηνικό του Παντελιδάκη παραπέμπει στο δύσμορφο μέγαρο του Δήμου, της Λιοσίων, αλλά μένει μόνο. Οι μουσικές (Γιώργος Χριστιανάκης) μελαγχολικές, τα υπόλοιπα, όλα, μέτρια.
«Ιππής»
του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Στ. Φασουλή στην Επίδαυρο
Υπάρχει, πράγματι, πρόβλημα εδώ, καθώς ο Αριστοφάνης «ξεχνά», υποτίθεται, τα κουσούρια του καινούργιου ηγέτη και τον παρουσιάζει πια ως σωτήρα της πόλης... με το καινούργιο του όνομα: «Αγοράκριτος». Έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές, ελάχιστα πειστικές. Επειδή το πρόβλημα δεν είναι του Αριστοφάνη αλλά των ερμηνευτών του, που δεν αντιλαμβάνονται την έξοδο του έργου ως παρωδία και την παίρνουν, πάντα, «τοις μετρητοίς». Η αντίφαση αίρεται αυτομάτως αν μεταβούμε στα μυθικά συμφραζόμενα. Ο «Δήμος» «ξανανιώνει» μόλις περάσει από την τελετουργική δοκιμασία του... βρασίματός του μέσα σε μια χύτρα! Και αυτό, ασφαλώς, μας παραπέμπει στο μύθο των θυγατέρων του Πελία, που πείσθηκαν από τη Μήδεια να βράσουν τον πατέρα τους σε ένα καζάνι, για να ξαναβρεί τη νιότη του! Μόνο που ο Πελίας δεν ξαναβρήκε τη νιότη του με αυτόν τον τρόπο... Έγινε, απλώς, βραστός! Σε αυτό το σαρκαστικό τέλος, προφανές για τους αρχαίους θεατές, είναι «βιδωμένο» ολόκληρο το έργο. Πρόκειται για το πιο ανελέητο, ριζικό και απελπισμένο πολιτικό μανιφέστο που μας άφησαν οι αρχαίοι καιροί... Μόνο κλασική κωμωδία δεν είναι!
Η σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή στο (σχεδόν γεμάτο) θέατρο της Επιδαύρου (μια συμπαραγωγή του ΚΘΒΕ και του Θεάτρου Ακροπόλ) δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να πάρει το μήνυμα. Έδωσε (σε μετάφραση και διασκευή του ίδιου) ένα μάλλον εύπεπτο καλοκαιρινό θέαμα, με αίσιο, πανηγυριώτικο τέλος: μια σχεδόν ανώδυνη, φλύαρη παρέλαση άδειων κοστουμιών, με φτερά ή χωρίς, του τύπου, πάλι, «το κλουβί με τις τρελές». Ο Φιλιππίδης κάνει ατελείωτες «φιοριτούρες», ο Ζουγανέλης βαρύς, με περιβολή και με ύφος... αταμάνου αρχηγού Κοζάκων. Γιατί; Χάθηκαν οι ιθαγενείς «φύλαρχοι»; Ο χορός... από άλλη ράτσα... εξωγήινος (κοστούμια Παντελιδάκη). Πάλι ρωτώ, γιατί; Μας έλειψαν οι ντόπιες πολιτικές «φυλές»; Το σκηνικό του Παντελιδάκη παραπέμπει στο δύσμορφο μέγαρο του Δήμου, της Λιοσίων, αλλά μένει μόνο. Οι μουσικές (Γιώργος Χριστιανάκης) μελαγχολικές, τα υπόλοιπα, όλα, μέτρια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου