Θεοδόσης Άθας (Καστοριά 1936 – Νέα Υόρκη 1973) - Ο Τζακ Ο’ Χάρα και άλλα ποιήματα…
423
Νίκος Γούναρης και όλοι εκείνοι που με την παρουσία τους και το έργο τους κράτησαν ζωντανή «μια άλλη, άγνωστη Ελλάδα, μέσα στη ζωή και στα σπλάχνα του νέου κόσμου».
Η ποίηση του Άθα δεν αντηχεί μια στείρα, νοσταλγική, ανάμνηση της Ελλάδας. Έχει πιο σύνθετα χαρακτηριστικά, όπως και η προσωπικότητά του, ορισμένα θα άρμοζαν ακόμα και σε κάποιο σύγχρονό μας διανοούμενο. Οξύς παρατηρητής πρόσεξε την κάθε πλευρά της ζωής. Ένας μεγαλοσχήμων δεν θα έγραφε τον «Θωμά Ο’ Χάρα» ή το «Νέγκρο μπλουζ». Ποιήματα που προδίδουν και την κοινωνική του συνείδηση. Όπως έχει πει ο Γιώργος Σεφέρης «ο πνευματικός άνθρωπος είναι περίεργο ζώο! Μπορεί να βρει καταφύγιο παντού». Ο Άθας το βρήκε αυτό στη Νέα Υόρκη, όπως οι συνάδελφοι και φίλοι του Νίτσα Κάππα και Νίκος Σπάνιας, όπως... τόσοι και τόσοι άλλοι…
Μέσα στο γλυκοσούρουπο και μέσα στον Απρίλη
ήρθανε να με πάρουνε οι πεθαμένοι φίλοι
φίλε παράτα το τσαρδί, το βαρυγκόμημά του
και το ντουνιά το ντενεκέ κι έλα μαζί μας κάτου.
Εκεί δεν κάνουνε λαδιές, δε στήνουνε παγίδες
Εκεί ειν’ οι άνθρωποι καλοί και φίλοι μπεσαλήδες
Έλα χωρίς σιδερικό, έλα χωρίς μαχαίρι
Κάνε τον Πλάτωνα αδελφό την Περσεφόνη ταίρι.
Ομολογώ ότι δεν γνώριζα το έργο του Άθα, παρά μόνο κάποια, λίγα, τραγούδια του από τους δίσκους του Ζαμπέτα, στους οποίους, μάλιστα, το όνομά του δεν υπήρχε ολογράφως, αλλά ως Θ. Άθας. Στις επανεκδόσεις των cd ’ s αναφέρεται από λάθος ως Θανάσης Άθας. Κάποτε έπεσαν στα χέρια μου κάποιοι τόμοι της ελληνοαμερικανικής έκδοσης φιλολογίας και δράσεως, «ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ», Νέα Υόρκη 1959, 1960 – 62, 1967 – 68. Εκεί ανακάλυψα περισσότερα στοιχεία για το έργο του, αρκετά ποιήματά του, ελάχιστα βιογραφικά του στοιχεία, καθώς και μια, αρκετά ενδιαφέρουσα, συνέντευξη που πήρε, ως συνεργάτης του «ΑΡΓΟΝΑΥΤΗ», από τον ιδιαίτερο ποιητή της «3ης Λεωφόρου» Νίκο Σπάνια. Οι μόνες πληροφορίες που είχαμε για τον Άθα και το έργο του, ήταν όσες μας μετέφερε μέσα από την αυτοβιογραφία του ο Γιώργος Ζαμπέτας (εκδόσεις «Ντέφι» επιμέλεια Ιωάννα Κλειάσιου) καθώς και τα έξι τραγούδια σε στίχους του, ηχογραφημένα το 1972 – 73, ανάμεσα στα οποία βρίσκεται και ο περίφημος «Τζακ Ο’ Χάρα». Ποίημα που ο Άθας έγραψε την πρώτη εποχή του στη Μασαχουσέτη και αναμόρφωσε αργότερα στη Νέα Υόρκη, προσαρμόζοντάς το στα τραγουδιστικά μέτρα. Στην αρχική μορφή του ήταν διαφορετικό, όπως ακριβώς το αναδημοσιεύουμε εδώ. (ΒΛΕΠΕ ΗΧΗΤΙΚΟ)
Ο Ηλίας Ζιώγας, εκδότης του «ΑΡΓΟΝΑΥΤΗ» για τον Άθα (Νέα Υόρκη 1959)
Ο Άθας, που είναι νεότατος, τραγουδά σαν παλιός έμπειρος και χορτασμένος απ’ τη ζωή ποιητής, που την ομορφιά τη βρίσκει παντού και ξέρει να την πλάθει και να τη μετουσιώνει σε φθόγγους και σε φόρμες που πολλοί, παρά πολλοί συνάδελφοί του της Ανθολογίας Αποστολίδη, δεν έχουν αυτά τα γνωρίσματα και στην ποιότητα και στο ύψος που χαρακτηρίζουν τον ελληνοαμερικανό Θεοδόση Άθα.
Ο Θεοδόσης Άθας γεννήθηκε στο Νεστώριο της Καστοριάς το 1936. Μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Καστοριά όπου πέρασε τα παιδικά και τα πρώτα εφηβικά του χρόνια. Το 1954 – μήνες μετά την αποφοίτησή του απ’ το τοπικό γυμνάσιο – μετανάστευσε στις ΗΠΑ, στην πόλη Lynn της Μασαχουσέτης όπου βρισκόταν ο πατέρας του. Παρακολούθησε μαθήματα φυσικής και μαθηματικών στο πανεπιστήμιο του Boston και κατόπιν ενεγράφη στο North Eastern University στον κλάδο του Πολιτικού Μηχανικού. Τον Νοέμβριο του 1958 εκλήθη στις τάξεις του Αμερικανικού στρατού, όπου υπηρέτησε για δύο χρόνια στη Γαλλία και στην Αμερική, στη στρατιωτική βάση της Virginia . Από το 1960 έζησε, μοναχικά, στη Νέα Υόρκη. Παράλληλα με την εργασία του εκεί ετοίμασε μία ανθολογία αμερικανών ποιητών του 20ου αιώνα σε ελληνική μετάφραση. Υπήρξε συνεργάτης της ελληνοαμερικανικής φιλολογικής έκδοσης «ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ» και του ελληνικού ραδιοφωνικού σταθμού της Νέας Υόρκης. Πέθανε από καρκίνο το 1973.
Ο Ζαμπέτας για το Άθα
Σεπτέμβρη του 1971, που ήμουνα στη Νέα Υόρκη, με κάλεσε να μιλήσω το σταθμό του, ο Θοδόσης ο Άθας. Αυτός είχε ένα σταθμό μέσα στην Νέα Υόρκη που είχε πολύ μεγάλη εμβέλεια και ακροαματικότητα. Και που δεν τον ακούγανε, σ’ όλη την Αμερική! Ήτανε ένα παλικάρι 30 χρονών κι έκανε εκπομπές για Έλληνες. Πήγα στο σταθμό τα είπαμε κι αφού τελειώσαμε μου λέει, έχω κάτι στίχους, να τους δεις κι άμα σ’ αρέσουνε κράτησέ τους, κάνε τους τραγούδια. Έρχεται λοιπόν ο Άθας στο ξενοδοχείο και μου δίνει τα «πες μου χάρε τι συμβαίνει, τι ΄χουν πάθει οι πεθαμένοι και γλεντούν ρωμαίικα», «η ξανθιά η κύρία είναι μια ιστορία που θα ξεχαστεί», «ήρθανε να με πάρουνε οι πεθαμένοι φίλοι», «ο Τζακ Ο’ Χάρα», «ο Λουκάς»! Όλα αυτά τα υπέροχα, τα συγκλονιστικά τραγούδια!
Αυτοί οι στίχοι είναι πολλοί στενάχωροι, πολλοί θλιβεροί, όλο για το χάρο μιλάνε. Ίσως αυτός ο άνθρωπος είχε προβλέψει πως θα πέθαινε νωρίς και πέθανε μετά από δύο χρόνια, τον Μάρτη του 1973. Υπήρξε ένας μεγιστάνας της προώθησης του ελληνικού στοιχείου στην Αμερική. Ήταν απ’ την Καστοριά κι είχε πάει στην Αμερική 25 χρονών. Ήταν φοβερό μυαλό και είχε δημιουργηθεί καλά. Πέθανε από καρκίνο στο συκώτι. (Ιωάννας Κλειάσιου, Γιώργος Ζαμπέτας – Βίος και πολιτεία, εκδόσεις Ντέφι 1997).
Στον άλλο κόσμο εσμίξαμε
και στο κρασί το ρίξαμε
και όλοι τους μεθύσανε
το γλέντι αρχινίσανε
πες μας χάρε τι συμβαίνει
τι έχουν πάθει οι πεθαμένοι
και γλεντούν ρωμαίικα
Ήρθανε να με πάρουνε οι πεθαμένοι φίλοι
Εκείνο που προκαλεί εντύπωση είναι η κάθε άλλο παρά αχνή πινελιά του θανάτου, του νήματος ανάμεσα σ’ αυτή και την όποια άλλη ζωή, που διαπερνά στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Ο θάνατος είναι σύμφυτος με την ποίηση του Άθα, μια διαρκής ερωτική πρόβα... Ίσως, όπως επισήμανε και ο Ζαμπέτας, να κυριάρχησε το ένστικτο για κάτι που θα ‘ρθει, και όπως τελικά ήρθε, σύντομα στη ζωή του. Ίσως πάλι να τραγούδησε το θάνατο, ως λογοτεχνική και καλλιτεχνική αξία, γιατί ο θάνατος έξω από το πλαίσιο αυτό «είναι... φρίκη». Έτσι κι αλλιώς, πόσο μάλλον όταν σε βρίσκει στα 37 σου χρόνια. Τελικά, ένα είναι βέβαιο, πως, ο Άθας, δεν πρόλαβε να δημιουργήσει όλα εκείνα που, σύμφωνα με τις ικανότητες που φαίνεται να διέθετε, μπορούσε. Παρ’ ότι ίσως έχουμε μία ελλιπή εικόνα για το, κατά τα φαινόμενα περιορισμένο σε έκταση, έργο του, θα τον θυμόμαστε σαν τον μυστηριώδη εκείνο τύπο που κάποτε μας συγκίνησε με την ιστορία του, όπως και με τη συμβολική, παραβολική, ιστορία του νεκρού ήρωά του «Τζακ Ο’ Χάρα».
Τα τραγούδια του
Τραγούδια του Άθα σε μουσική Γιώργου Ζαμπέτα:
Ο Λουκάς
Ο Τζακ Ο’ Χάρα
Γλέντι ρωμαίικο
Ήρθανε να με πάρουνε
Η μοναχή κυρία
Το κοκοράκι
Περιέχονται στους δίσκους «Λεωφόρος Ζαμπέτα», OLYMPIC 1091 και «Περιπέτειες», OLYMPIC 1083
Τα ποιήματα
Τα ποιήματα του Άθα που παρουσιάστηκαν από τον «ΑΡΓΟΝΑΥΤΗ» από το 1959 έως το 1963.
Negro Blues *
Θωμάς Ο’ Χάρα *
Σονέτο
Το παιδί με τα χρυσά μαλλιά
Τραγούδια της οργής και της αγάπης
Nahant *
Ο Αυλός
Autumn girl
Νησιώτικο
Πεντάστιχα
Εμβατήριο
Οι Τριήρεις
Mood Hellenique
For Andrea
Δημοτικό *
Το Νυφικό *
* Δημοσιεύονται στο παρόν αφιέρωμα
Οι μεταφράσεις του
Δημοσιευμένες μεταφράσεις του σε ποιήματα Αμερικανών ποιητών
Edgar Lee Masters – Λόης Σπηρς
Emily Dickinson – Πέθανα για την εμορφιά
William Carlos Williams – Οδηγίες για κηδείες
Robinson Jeffers – Ώρα μεσημεριού
Edna St. Vincent Millay – Ταφή
E . E . Cummings – Όπως είναι η θάλασσα
Muriel Rukeyser – Ελεγείο στη σάπια λίμνη
Φωτογραφία: Ο Γιώργος Ζαμπέτας και ο Θεοδόσης Άθας στον Ελληνικό Ραδιοφωνικό Σταθμό της Νέας Υόρκης, το 1971 (Από το βιβλίο της Ιωάννας Κλειάσιου ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΜΠΕΤΑΣ ΒΙΟΣ & ΠΟΛΙΤΕΙΑ εκδόσεις Ντέφι 1997)
πηγή:https://www.ogdoo.gr/erevna/texni-texniki/theodosis-athas-kastoria-1936-nea-yorki
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου