Ποια Παιδεία σήμερα; (σχόλιο για τα μέτρα της κ. Κεραμέως)
- A-
- A+
Είναι προφανές ότι τα μέτρα της υπουργού δεν υπηρετούν καμιά από τις σημερινές απαιτήσεις της εργασίας. Είναι απολύτως αναντίστοιχα. Καμιά από τις ικανότητες που απαιτεί η εργασία σήμερα δεν καλλιεργείται από τα νέα μέτρα.
Θα επιχειρήσω ένα σύντομο σχολιασμό -εντός του συστήματος και όχι από τη σκοπιά της αμφισβήτησης- των εκπαιδευτικών μέτρων που εξήγγειλε η κ. Κεραμέως. Γιατί τα μέτρα αυτά φαίνεται να κοιτούν προς τα πίσω, επαναφέροντάς μας σε μια εποχή όπου η πειθαρχία και η υπακοή αποτελούσαν μέγιστες αρετές...
Ας αρχίσω από την εργασία. Η επινόηση της επιστημονικής διοίκησης της εργασίας στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Τέιλορ και της αλυσίδας παραγωγής από τον Φορντ στο μεσοπόλεμο αύξησε εντυπωσιακά την παραγωγικότητα της εργασίας στη βιομηχανία. Χαρακτηριστικά αυτής της οργάνωσης ήταν: η αυστηρή ιεραρχία, ο συγκεντρωτισμός, η πειθαρχία, η υπακοή, ο έλεγχος και ο πλήρης διαχωρισμός πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Οι εργάτες που χρησιμοποιούσαν μόνο τις μηχανικές ικανότητες του σώματός τους δεν χρειαζόταν να διαθέτουν δημιουργικότητα, επινοητικότητα, πρωτοβουλία, γνώμη. Δεν είχαν την ευθύνη της εργασίας τους και δεν απαιτούνταν καμιά συνεργασία μεταξύ τους. Η οργάνωση αυτή της εργασίας επηρέασε όλους τους χώρους εργασίας όπως και το σχολείο, το οποίο ανέλαβε να προετοιμάσει με τέτοιο τρόπο τον μελλοντικό εργαζόμενο, κυρίως μέσω του παραπρογράμματος (οργάνωση, διοίκηση, παιδαγωγική), ώστε να μπορεί να ενταχθεί ομαλά και χωρίς αντιρρήσεις στο εργασιακό γίγνεσθαι.
Τα τεχνικά μέτρα της υπουργού -τιμωρίες, ποινές, αύξηση εξεταζόμενων μαθημάτων, αυστηροποίηση προαγωγής από τάξη σε τάξη, επιπλέον μαθήματα- εναρμονίζονται απολύτως με τη λογική της εργασίας στα εργοστάσια, όπως συνοπτικά παρουσιάστηκε παραπάνω.
Σήμερα τα πράγματα στον χώρο της εργασίας έχουν αλλάξει ριζικά. Η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή αντικατέστησε τον μοναχικά εργαζόμενο εργάτη-εκτελεστικό όργανο με την πολυειδικευμένη, πολυεπιδέξια και ημιαυτόνομη ομάδα εργασίας, η οποία εκτός από την παραγωγή προϊόντων έχει την ευθύνη της εργασίας της, παίρνει πρωτοβουλίες και καινοτομεί σε προϊόντα και μεθόδους, συντηρεί τα μέσα παραγωγής και αντιμετωπίζει τα προκύπτοντα προβλήματα. Στο πλαίσιο της ομάδας ενθαρρύνεται η έκφραση γνώμης. Η ομάδα διαθέτει ευελιξία ώστε να προσαρμόζεται εύκολα στις αλλαγές. Η αποτελεσματικότητα της ομάδας εξαρτάται κατά πολύ από την καλή συνεργασία μεταξύ των μελών της. Η ομάδα αναλαμβάνει την εκτέλεση ολοκληρωμένων έργων σε αντίθεση με την αποσπασματική εργασία του εργάτη στον τεϊλορισμό-φορντισμό. Ο συντονισμός της εργασίας είναι αποκεντρωτικός και πολύ λίγο ιεραρχικός.
Είναι προφανές ότι τα μέτρα της υπουργού δεν υπηρετούν καμιά από τις σημερινές απαιτήσεις της εργασίας. Είναι απολύτως αναντίστοιχα. Καμιά από τις ικανότητες που απαιτεί η εργασία σήμερα δεν καλλιεργείται από τα νέα μέτρα. Σήμερα το σχολείο θα έπρεπε να χρησιμοποιεί νέες ενεργητικές, ομαδικές και διερευνητικές μαθησιακές διαδικασίες, όπως η ανάπτυξη διαδικασιών επίλυσης προβλήματος, η συγκρότηση σχεδίων εργασίας κ.ά., ώστε να αναπτύσσονται ικανότητες και να καλλιεργούνται δεξιότητες που έχει ανάγκη η εργασία αλλά και η ζωή.
Σήμερα που οι θέσεις ρουτίνας -η χειρωνακτική εργασία- μειώνονται με γοργούς ρυθμούς και η πνευματική εργασία γίνεται κυρίαρχη, επιβάλλεται όλα τα παιδιά να μάθουν γράμματα. Διαφορετικά κινδυνεύουν να οδηγηθούν στο περιθώριο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται τόσο για τα ίδια τα παιδιά όσο και για την κοινωνία. Ο «κόσμος» που δημιουργούν οι νέες τεχνολογίες, ιδωμένες με αυτή τη ματιά, επιβάλλει ένα δημοκρατικό στην ουσία του σχολείο. Φαίνεται πως αυτό το γεγονός δεν μπορεί ακόμη να γίνει αποδεκτό από τις συντηρητικές δυνάμεις.
Στην εποχή μας θα έπρεπε ο εκπαιδευτικός προβληματισμός να επικεντρώνεται στις μαθησιακές διαδικασίες που στοχεύουν να μάθουν όλα, μα όλα, τα παιδιά γράμματα. Να εξετάζονται και να δοκιμάζονται οι σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις, οι οποίες έχουν δώσει καλά αποτελέσματα σε προγράμματα παρέμβασης, όπως το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στήριξης των μουσουλμανοπαίδων στη Θράκη. Που σημαίνει στην εποχή που ζούμε να καταστούν ικανά να αναζητούν τη γνώση και να αναπτύσσουν την κριτική τους ικανότητα. Και για να κινηθούν σε αυτή την προοπτική το σχολείο είναι σημαντικό να τα κινητοποιεί, να τους παρέχει κίνητρα εμπλοκής στη μαθησιακή διαδικασία. Τα τεχνικά μέτρα της υπουργού, όχι μόνο δεν υπηρετούν αυτόν τον στόχο, αλλά μέσω εξετάσεων και αποκλεισμών είναι πιθανόν να οδηγήσουν κάποια παιδιά στην εγκατάλειψη του σχολείου. Ας σημειωθεί ότι η θεσμοθέτηση τιμωριών συνιστά παραδοχή ότι το σχολείο αδυνατεί να δημιουργήσει ένα ελκυστικό μαθησιακό περιβάλλον για όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά.
Τα παιδιά που έχουν αρνητική στάση απέναντι στο σχολείο και τη γνώση κατά κανόνα ή προέρχονται από δυσλειτουργικές οικογένειες, που τους έχουν αφήσει ψυχικά τραύματα, ή έχουν προηγούμενες αρνητικές εκπαιδευτικές εμπειρίες. Γι’ αυτή τους τη στάση τα ίδια δεν έχουν καμιά ευθύνη. Εχουν όμως το δικαίωμα να μάθουν γράμματα και η πολιτεία έχει την υποχρέωση να τους εξασφαλίσει την άσκηση αυτού το δικαιώματος. Δοκιμασμένοι παιδαγωγικοί τρόποι υπάρχουν...
Ενα πρόσθετο ζήτημα που τίθεται είναι τι είδους ανθρώπους θέλει να διαμορφώσει η υπουργός. Με μια πρώτη σκέψη μάλλον θέλει ανθρώπους πειθαρχημένους, άρα ελεγχόμενους. Σε μια εποχή όπου κάθε άνθρωπος καλείται να είναι και οφείλει να είναι και πολίτης του κόσμου. Πολίτης μιας ιδιαίτερα σύνθετης, πολύπλοκης και ρευστής παγκοσμιοποίησης. Με ποια εφόδια μπορεί να κατανοήσει το παγκόσμιο γίγνεσθαι, ώστε να μπορεί να τοποθετηθεί υπεύθυνα; Οχι βέβαια με την πειθάρχηση. Οχι με το κεφάλι κάτω. Οχι με τα μέτρα της υπουργού. Η κατανόηση του παγκόσμιου γίγνεσθαι απαιτεί κριτική σκέψη, δυνατότητα ολιστικής προσέγγισης των ζητημάτων, ερευνητικές ικανότητες, δυνατότητα αξιολόγησης, ταξινόμησης και σύνθεσης των πληροφοριών και προσωπικότητα με ανοιχτούς ορίζοντες. Τι κάνει για όλα αυτά η υπουργός; Εξ αρχής φρόντισε να μας ενημερώσει ότι θα σχεδιάζει μαζί με τους ιεροδιδασκάλους. Κάποιος πρέπει να της πει ότι οι ιεροδιδάσκαλοι κλείνουν τους ορίζοντες μέχρι τελικής τύφλωσης.
Φαίνεται πως η ιδεοληψία οδηγεί στο να παίρνονται μέτρα, τα οποία δεν υπηρετούν καν το υπάρχον οικονομικό και πολιτικό σύστημα που ασπάζεται η κυβέρνηση. Εδώ η λογική που λέει ότι κάθε κοινωνία συγκροτεί τους θεσμούς που θα την υπηρετήσουν ακυρώνεται!
Επιπλέον, πέρα από όλα τα άλλα, προϋπόθεση για να έχουν τα μέτρα, τα όποια μέτρα, πιθανότητα επιτυχίας είναι να εναρμονίζονται, ώς ένα βαθμό, με την εποχή τους ή με ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Η εποχή των αυταρχικών κοινωνιών με βάση τις παραδόσεις, τη θρησκεία, την οικογένεια, τις ιδεολογίες και τα πολιτικά κόμματα έχει παρέλθει. Σήμερα ζούμε σε μια κοινωνία που ρέπει στον ευδαιμονισμό, τον ωφελιμισμό, τον ηδονισμό και την κατανάλωση. Ο ατομισμός είναι πια κυρίαρχος. Πώς λοιπόν θα «κάτσουν» και θα αποδώσουν τα αυταρχικά τεχνικά μέτρα της υπουργού; Στηρίχτηκαν μήπως σε μελέτες, σε κάποιες εκπαιδευτικές θεωρίες ή έρευνες; Νομίζω τίποτα από αυτά. Καμιά λογική δεν μπορεί να το υποστηρίξει.
* Επίτιμος σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου