Οι Νεοφώτιστοι στην πόλη της Φλώρινας: μια βόλτα στο συνοικισμό»

Οι Νεοφώτιστοι στην πόλη της Φλώρινας: μια βόλτα στο συνοικισμό»

Λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πόλη της Φλώρινας, βρίσκεται ο συνοικισμός των Νεοφωτίστων (Ρομά). Κάνοντας μία βόλτα μέσα στο συνοικισμό, συναντάμε αρκετούς κατοίκους. Είναι πρωί και είναι ώρα για δουλειές. «Τι και αν είναι καθημερινή, όλα τα πρωινά είναι για δουλειές», μας λένε οι γυναίκες του συνοικισμού. Πρόσωπα χαμογελαστά ως επί το πλείστον, πρόθυμα να μας μιλήσουν για τη ζωή τους (καθημερινότητα, ήθη, έθιμα και παραδόσεις). Οι παιδικές φιγούρες που παίζουν στις αυλές, γεμίζουν με τις φωνές τους την περιοχή. Γεμάτα ενθουσιασμό, μας ξεναγούν στις γειτονιές τους..

Λίγα λόγια γενικά για τη(ν)…

Ιστορία¹

Οι Ροµά μετανάστευσαν από την Ινδία γύρω στο 1000 µ.Χ. και περνώντας από το Αφγανιστάν, την Περσία, την Αρµενία και την Τουρκία, έφτασαν στην Ευρώπη, όπου στη συνέχεια εξαπλώθηκαν στις περισσότερες περιοχές της. Οι λόγοι που οδήγησαν τους Ροµά σε µία τέτοια μαζική και μακρινή μετακίνηση είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ιστορίας. Υπάρχουν θεωρίες, σύμφωνα µε τις οποίες οι Ροµά προήλθαν από κατώτερες κάστες του Ινδού ποταμού, τα µέλη των οποίων στρατολογήθηκαν ως μισθοφόροι σε πολέµους εναντίον των Αράβων. Μία άλλη θεωρία, είναι ότι οι Ροµά προέρχονται από αιχµαλώτους των Αράβων, κατά την εισβολή των Μουσουλµάνων στη βόρεια Ινδία και το σηµερινό Πακιστάν. Κάπως έτσι, κατέληξαν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Στη Φλώρινα, μερικές οικογένειες Ρομά ήρθαν από την Αλβανία το 1940.

Ονομασία

Όλοι λίγο ή πολύ έχουμε ακούσει τις λέξεις Ροµά (ή Ροµ στον ενικό), Τσιγγάνοι, Αθίγγανοι ή Σίντηδες, Γύφτοι. Πρώτη φορά τη λέξη «Ρομά», ιστορικά, την αναφέρει ο Ηρόδοτος αναφερόμενος στο λαό των «Σιγύνων».  Η λέξη Ρομά προέρχεται από τη λέξη «Αιγύπτιος» και η χρήση της οφείλεται στην πεποίθηση παλαιότερων εποχών, ότι οι Ροµά προέρχονται από την Αίγυπτο.

Από πού προέκυψε όμως η ονομασία «Νεοφώτιστοι»;

Οι Ρομα της Φλώρινας ονομάζονται και Νεοφώτιστοι. Την ονομασία αυτή την οφείλουν στον πατέρα Αυγουστίνο, ο οποίος προσπαθώντας να τους εντάξει στην κοινωνία της Φλώρινας και στον χριστιανισμό, τους βάφτισε ομαδικά στο ποτάμι. Τους εγκατέστησε στον συνοικισμό και τους ονόμασε «Νεοφώτιστους». Σύμφωνα με μαρτυρίες τους: «Ο πατέρας Αυγουστίνος. Αυτός μας μάζεψε από τα τσαντίρια και έφτιαξε το συνοικισμό. Εμείς δεν είχαμε σπίτια. Στις 5 Μαΐου το 1968 μας βάφτισε και  το 1970 μας έκανε τα σπίτια. Ο δεσπότης μας βοήθησε πολύ, γιατί εμείς δεν είχαμε ούτε σπίτια, ούτε στα μητρώα ήμασταν γραμμένοι, ούτε τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο, ούτε στρατιώτες. Δεν είχαμε βάφτισμα και στεφάνωμα. Νεκροταφεία δεν είχαμε. Ήμασταν ανεξάρτητοι. Ο δεσπότης μας μάζεψε και μας έβαλε σε μία σειρά. Μας έκανε πολύ καλό. Ο Θεός να τον αγιάσει.» 

«Εμείς προχωρήσαμε με θάρρος, αυταπάρνηση και αγάπη προς τον Χριστό σε ένα πρωτοφανές γεγονός εις το άκρον της πόλεως μέσα στα ρήτρα του ποταμού 100 ψυχές ατσίγγανοι, γύφτοι εβαφτίστηκαν και εξήλθαν Χριστιανοί» (λόγια του πατέρα Αυγουστίνου).

Θρησκεία

Οι Ροµά δεν έχουν κάποια δική τους χαρακτηριστική θρησκεία. Είναι πιστοί στο θρήσκευµα της χώρας που κατοικούν, καθώς χαρακτηρίζονται από μεγάλη προσαρμοστικότητα στο θέµα της θρησκείας. Οι Ρομά της Φλώρινας, έγιναν Χριστιανοί ορθόδοξοι, μετά από τη συμβολή του πατέρα Αυγουστίνου, με τη μαζική βάφτισή τους στο ποτάμι. Μέχρι τότε οι περισσότεροι ήταν μουσουλμάνοι.

Ποια είναι η σχέση τους με την εκκλησία σήμερα;

Δίπλα από το συνοικισμό, βρίσκεται το μοναστήρι του Πατέρα Αυγουστίνου. Εκεί, τελείται λειτουργία κάθε μέρα. Οι κάτοικοι του συνοικισμού το θεωρούν υποχρέωσή τους πλέον να εκκλησιάζονται, να κοινωνούν, να βαφτίζονται, να παντρεύονται και να κηδεύονται με την χάρη του Θεού.

«Από την βάφτιση μας και μετά αρχίσαμε και εμείς να βαφτίζουμε τα παιδιά μας και να παντρευόμαστε στην εκκλησία. Μέχρι τότε στεφάνωμα δεν υπήρχε» (Μάκης, 61 χρονών).

Γλώσσα

Η γλώσσα των Ροµά, «ροµανί», αντικατοπτρίζει κάποια χαρακτηριστικά του πολιτισμού τους, κυρίαρχο από τα οποία είναι η έντονη ποικιλία. Ειδικότερα, η ποικιλία αυτή  εντοπίζεται κυρίως στο λεξιλόγιο και δευτερευόντως στη φωνητική, τη μορφολογία και τη σύνταξη. Η Ρομανί, είναι προφορική γλώσσα και μαθαίνεται από γενιά σε γενιά. Όλοι οι Ρομά πρέπει να την ξέρουν και να την μιλούν. Παρόλα αυτά, μιλούν και ελληνικά, τα οποία μαθαίνουν από τη φοίτησή τους στο σχολείο και από την αλληλεπίδρασή τους με τους ντόπιους κατοίκους.

Η σχέση τους με το σχολείο και την εκπαίδευση

Πολλά είναι εκείνα τα παιδιά που πηγαίνουν στο Δημοτικό σχολείο, λίγα όμως είναι εκείνα που συνεχίζουν στο Γυμνάσιο και ακόμη λιγότερα εκείνα που επιλέγουν να σπουδάσουν.

«Τα περισσότερα παιδιά πηγαίνουμε μέχρι το Δημοτικό. Στην συνέχεια σταματάμε για να δουλέψουμε. Υπάρχουν παιδιά μέσα στο συνοικισμό που συνέχισαν το σχολείο και είτε σπουδάζουν, είτε θέλουν να σπουδάσουν» (Νίκος, 13 χρονών).

Τρόπος ζωής

Ο τρόπος ζωής, τα ήθη και τα έθιμα τους, είναι αυτά που τους κάνουν να διαφέρουν σε κάποια σημεία από τους ντόπιους κατοίκους..

Από πόσα μέλη αποτελούνται κατά βάση οι οικογένειες;

Οι Ρομά αποτελούν «κλειστή κοινωνική ομάδα», που διατηρεί τη δική της δομή και ιεραρχία, βασιζόμενη στην πολυάριθμη οικογένεια και έχοντας σαν «συνδετικό κρίκο» την προφορική γλώσσα (Ρομανί) και ένα πλέγμα παραδόσεων και εθίμων. Δύσκολα βρίσκεις οικογένεια με λίγα άτομα.

«Οι οικογένειες μας αποτελούνται από 3-6 άτομα. Κάθε καινούρια οικογένεια έχει το δικό της ξεχωριστό σπίτι» (Βαγγέλης 26 χρονών). Όσον αφορά τα εγγόνια: «Εγγόνια μην ρωτάς, δεν μπορώ να τα μετρήσω!» (γιαγιά, 80 χρονών)

Πληρούν την στρατιωτική τους θητεία;

«Πηγαίνουμε κανονικά στο στρατό στα 18-19». (Βαγγέλης 26 χρονών)

Αρραβώνας και κλέψιμο νύφης

Λίγα είναι τα παιδιά του συνοικισμού, τα οποία γεννήθηκαν και μετά από λίγο καιρό δεν αρραβωνιάστηκαν. «Συνήθως αρραβωνιάζονται από παιδάκια 1-2 χρονών. Υπάρχουν όμως και οικογένειες στις οποίες δεν ισχύει αυτό. Όταν είσαι αρραβωνιασμένη δεν επιτρέπεται να έχεις σχέσεις με άλλους. Αλλά έχει γίνει να κλεφτεί κοπέλα που ήταν ήδη αρραβωνιασμένη. Τότε γίνονται μεγάλες φασαρίες». (Βικτωρία, 40 χρονών)

«Εγώ είμαι αρραβωνιασμένη. Ξέρω ότι είμαι με ένα αγόρι μικρό, 8 χρονών. Εγώ είμαι 6,5 τώρα. Όταν μεγαλώσω θα μου πει η μαμά μου για τον αρραβώνα». (Άρτεμις 6,5 χρονών)

Ήθη και έθιμα γάμου

Όντας βαφτισμένοι χριστιανοί ορθόδοξοι, παντρεύονται στην εκκλησία όπως ακριβώς τελείται ένα χριστιανικός γάμος. Πολλά είναι τα έθιμα του γάμου και το γλέντι μεγάλο. «Ο γάμος κρατάει 3 μέρες. Την Παρασκευή γίνεται το κάλεσμα. Μαζεύονται όλοι και πηγαίνουν στο κάθε σπίτι με γλυκά και καραμέλες και δίνουν το κάλεσμα. Το Σάββατο είναι η προίκα, η οποία μπορεί να είναι και λεφτά, αλλά συνήθως είναι παπλώματα, σεντόνια, ρουχισμός και οτιδήποτε χρειάζεται ένα νοικοκυριό. Την Κυριακή, τελείται το μυστήριο. Ξεκινάμε από το πρωί μέχρι το βράδυ. Γίνεται μεγάλο γλέντι με πολύ φαγητό και χορό». (Βικτωρία, 40 χρονών).

Ποιο είναι το κατά κόρον επάγγελμα;

Από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ρομά διατήρησαν μια ισορροπία, αναπτύσσοντας επαγγελματικές δραστηριότητες χρήσιμες για τις τότε κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες. Η εμπορία αγροτικών προϊόντων και η ανάπτυξη τεχνικών επαγγελμάτων (του καλαθοπλέκτη, του γανωτή κλπ.). Σήμερα, οι Ρομά της Φλώρινας ασχολούνται κυρίως με την μαναβική. «Ασχολούμαστε με την μαναβική. Πηγαίνουμε και σε χωριά και πουλάμε φρούτα και λαχανικά». (Βαγγέλης, 26 χρονών)

Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία των Ρομά

Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία των Ρομά, δεν φαίνεται να διαφέρει από αυτή των γυναικών της ελληνικής κοινωνίας του 1980. «Η γυναίκα είναι στο σπίτι. Κάνει τις δουλείες του σπιτιού, μαγειρεύει, καθαρίζει, προσέχει τα παιδιά, είναι νοικοκυρά. Δεν βγαίνει έξω το βράδυ και δεν ξενυχτάει». (Βικτωρία, 40 χρονών)

Σήμα κατατεθέν.. η φούστα!

Χαρακτηριστική ενδυμασία ήταν και είναι οι μακριές φούστες. «Από τότε που μας βάφτισε ο Δέσποτας φοράμε τις φούστες» (γιαγιά, 80 χρονών). «Σαν νόμος ήταν παλιά. Τώρα πλέον τα πιο νέα κορίτσια πάνε στο σχολείο και μπορούν να φορούν και παντελόνια» (Βαγγέλης 26 χρονών).

Nα σου πω την μοίρα σου, να σου πω το ριζικό σου

«Οι γιαγιάδες, αλλά και οι νεότερες συνηθίζουν να λένε την μοίρα όπως και το φλιτζάνι». (Μυρτώ, 22 χρονών)

Το μέλλον στο κατακάθι του φλιτζανιού

«Ναι το λέμε το φλιτζάνι, γιατί πιστεύουμε σε αυτό. Οι μεγαλύτερες γυναίκες, το ξέρουν πιο καλά. Μέσα στο φλιτζάνι μπορείς να δεις πράγματα για το μέλλον, άτομα που γνωρίζεις και που πρόκειται να συναντήσεις». (Βικτόρια, 40 χρονών)

Ασχολείστε με το διαδίκτυο;

Οι νεότεροι φαίνεται να είναι αρκετά ενημερωμένοι και κοινωνικά ενταγμένοι, εφόσον ενημερώνονται από το διαδίκτυο και ασχολούνται με μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

«Ναι μπαίνουμε στο ίντερνετ για να ενημερωθούμε». (Βαγγέλης 26 χρονών)

«Έχουμε facebook και ασχολούμαστε αρκετά με αυτό». (Νίκος, 13 χρονών)

Αστυνομία VS Ρομά

Οι απόψεις σε αυτή την περίπτωση διίστανται. Το αστυνομικό τμήμα βρίσκεται δίπλα από το συνοικισμό των Νεοφωτίστων και άλλοι υποστηρίζουν την άριστη σχέση της με τους κατοίκους του συνοικισμού και άλλοι όχι.

«Φοβάται η αστυνομία να έρθει στο συνοικισμό γιατί γίνονται φασαρίες». (Νίκος, 13 χρονών)

«Δεν γίνονται φασαρίες με την αστυνομία. Είμαστε κοντά στην αστυνομία και νιώθουμε ασφάλεια. Μας έχουν εξυπηρετήσει πολλές φορές. Μας ξέρουν τους περισσότερους». (Χρήστος, 16 χρονών)

Ποια είναι η σχέση των Ρομά με τους ντόπιους κατοίκους;

Ο ρατσισμός φαίνεται να έχει μειωθεί σημαντικά στις μέρες μας, χωρίς όμως να έχει εξαλειφθεί εντελώς. Οι γνώμες των κατοίκων του συνοικισμού διαφέρουν, καθώς κάποιοι έχουν βιώσει το ρατσισμό και κάποιοι όχι.

«Δεν υπάρχει ρατσισμός. Παλαιότερα υπήρχαν περιστατικά, όπως πχ να μπούμε μέσα σε ένα club  και να μας διώξουν». ( Στέλιος, 19 χρονών)

«Ρατσισμός υπάρχει παντού όπου και αν πας». (Βικτωρία, 40 χρονών)

«Κάποιοι μας βρίζουν λέγοντας μας γύφτους». (Νίκος, 13 χρονών)

Ποια είναι όμως η άποψη των ντόπιων κατοίκων;

Διαβάζοντας κανείς τα παραπάνω, αντιλαμβάνεται ένας μέρος της ζωής και της καθημερινότητας των Νεοφωτίστων. Πολλοί από τους κατοίκους της Φλώρινας, ίσως να έχουν διαφορετική άποψη. Όποια άποψη και να ενστερνίζεται ο καθένας, αυτή είναι η εικόνα που μας παρουσίασαν. Οι Νεοφώτιστοι έχουν την δικιά τους ιστορία, νοοτροπία, ήθη, έθιμα και παραδόσεις.

1. Βαξεβάνογλου, Α. (2001). Έλληνες τσιγγάνοι περιθωριακοί και οικογενειάρχες. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Δασκαλάκη, Η., Δαφέρμος, Μ., Λυδάκη, Α., Μωραίτου, Β., Παπαδημητρακόπουλος, Β., Pronai, C., Χρονάκη, Α. (2013). Ρομά: Πρόσωπα πίσω από τα στερεότυπα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Liegeois, J. (1999). Ρομά, Τσιγγάνοι, ταξιδευτές. Αθήνα: Καστανιώτη.

Τσιγγάνοι στην Ελλάδα χθες και σήμερα: Ιστορική καταγωγή και κοινωνική διαδρομή. (2014, Δεκέμβριος 17). Ανακτήθηκε από: http://www.oikokoinonia.gr/roma_history.asp?submenu_id=1

___________________________________________________________________________

Η παραπάνω μελέτη για τη ζωή των Ρομά πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος «Εφαρμογές Προγραμμάτων για την Αειφορία στο Δημοτικό Σχολείο» του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.

Έλαβαν μέρος οι φοιτήτριες: Δούκα Ελπίδα, Δρομπουλιανούδη Κων/να-Στυλιανή, Κοζαλάν Θεοδώρα και Σκανίκα Μαρία.