Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης Γράμμου: Ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν
Χτισμένη ανάμεσα στις κορυφές του Γράμμου, μια κοιτίδα πολιτισμού αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο.
Ανηφορίζοντας στο χωματόδρομο μέχρι να φτάσουμε τα 1450 μέτρα υψόμετρο, θαύμαζα την υπεροχή της φύσης, ενώ φανταζόμουν γύρω μου αδέλφια να σκοτώνονται και σκληρές μάχες να μαίνονται σε αυτό το άγρια όμορφο τοπίο. Σε λίγο θα συναντούσα έναν άνθρωπο που θα μου μιλούσε για αυτά τα αιματοβαμμένα χώματα, αγκαλιάζοντας την ιστορική πραγματικότητα με σεβασμό και αφοπλιστική αντικειμενικότητα.
Ανηφορίζοντας στο χωματόδρομο μέχρι να φτάσουμε τα 1450 μέτρα υψόμετρο, θαύμαζα την υπεροχή της φύσης, ενώ φανταζόμουν γύρω μου αδέλφια να σκοτώνονται και σκληρές μάχες να μαίνονται σε αυτό το άγρια όμορφο τοπίο. Σε λίγο θα συναντούσα έναν άνθρωπο που θα μου μιλούσε για αυτά τα αιματοβαμμένα χώματα, αγκαλιάζοντας την ιστορική πραγματικότητα με σεβασμό και αφοπλιστική αντικειμενικότητα.
Το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης και ο κύριος Ραϋμόνδος Αλβανός ήταν στη διάθεση μου για να με βοηθήσουν να γνωρίσω την ιστορία του Γράμμου, της Καστοριάς, της Ελλάδας, αλλά περισσότερο του ίδιου μου του εαυτού. Αφού παρακολούθησα την καθιερωμένη ξενάγηση της Κυριακής, ακολούθησα τον κύριο Αλβανό στη βιβλιοθήκη του Πάρκου και συζήτησα μαζί του για αυτό το ξεχωριστό κέντρο πολιτισμού, την ιστορία της νεότερης Ελλάδας και τα βαθιά διδάγματά της.
Λέγομαι Ραϋμόνδος Αλβανός -έχω αυτό το περίεργο όνομα, μου συστήθηκε με ένα αμήχανο γέλιο- γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα, αλλά τα τελευταία 21 χρόνια ζω στην Καστοριά. Είμαι ερωτευμένος με την Καστοριά και χαίρομαι που ζω σε αυτόν τον υπέροχο τόπο. Έχω κάνει διδακτορικό στη σύγχρονη Ιστορία και το θέμα μου αφορά την περίοδο του Μεσοπολέμου και της δεκαετίας του 40. Για αυτές τις περιόδους μιλάω εδώ στο Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης.
ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΜΑΣ ΣΤΟ FACEBOOK! 
Θα θέλατε να μας δώσετε κάποιες γενικές πληροφορίες για το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης;
Το Πάρκο ανήκει στο Ίδρυμα της Βουλής και ξεκίνησε τη λειτουργία του πριν 5 χρόνια, το 2012. Οι κυρίες του Συνεταιρισμού Γυναικών Νεστορίου έχουν αναλάβει το κομμάτι της εστίασης (εστιατόριο και ξενώνας) και εγώ το εκπαιδευτικό κομμάτι, τις ξεναγήσεις και τις εκδηλώσεις που γίνονται εδώ. Οι ξεναγήσεις γίνονται, κατά κανόνα κάθε Κυριακή, στις 12.00. Ξεναγήσεις γίνονται και τις αργίες ενώ κατόπιν συνεννόησης, μπορεί να οργανωθεί ξενάγηση και κάποια άλλη μέρα και ώρα, για μεγάλα γκρουπ, σχολεία ή συλλόγους. Μπορεί κάποιος στη και στο , να βρει τα προγράμματα ξεναγήσεων, οδηγίες πρόσβασης, φωτογραφίες κλπ.
Οι επισκέπτες έχουν ξεπεράσει τις 20.000. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που επισκέπτονται έναν τόπο όχι μόνο για να δούνε ένα ωραίο μέρος, να φάνε και να πιούνε -κάλο είναι και το φαγητό βέβαια- αλλά πάνε κάπου για να μάθουν κάτι, για να σκεφτούνε. Έτσι πολλοί έρχονται εδώ και για τη μαγευτική φύση, καθώς το τοπίο είναι καταπληκτικό, αλλά και για την Ιστορία.
Υπάρχει, δηλαδή, αυξανόμενη κίνηση και ενδιαφέρον…
Ναι, βέβαια υπάρχει μεγάλη κίνηση, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει καθόλου διαφήμιση.
Ας περάσουμε στην ουσία του πράγματος. Τι περιλαμβάνει η ξενάγηση που παρακολουθούν εδώ οι επισκέπτες;
Λοιπόν, ξεκινάμε με ένα μικρό ντοκιμαντέρ, που έχει γίνει από το Ίδρυμα της Βουλής για να προβάλλεται στους επισκέπτες του Πάρκου, το οποίο έχει εικόνες από την εποχή. Νομίζω είναι σημαντικό ο επισκέπτης να έχει μια αίσθηση του πώς ήταν τότε· και αυτό είναι το πλεονέκτημα της εικόνας και του βίντεο. Αφού τελειώσει αυτό το βιντεάκι των 15 λεπτών μετά ξεκινάω εγώ με την Ιστορία. Το μεγαλύτερο μέρος της ξενάγησης γίνεται στην αίθουσα εκδηλώσεων του Πάρκου, όπου με τη βοήθεια του προτζέκτορα οι επισκέπτες βλέπουν επιλεγμένες φωτογραφίες από την έκθεση Ιστορικής Φωτογραφίας που υπάρχει στο άλλο κτήριο. Αναφέρομαι στο ιστορικό πλαίσιο των φωτογραφιών με εστίαση στα βασικά ιστορικά γεγονότα (Μακεδονικός Αγώνας, Βαλκανικοί πόλεμοι, Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, Προσφυγικό ζήτημα, Μεσοπόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος) έτσι ώστε όταν μετά πάμε κάτω στην έκθεση με τις φωτογραφίες οι επισκέπτες να είναι προετοιμασμένοι. Πριν πάμε στην έκθεση δείχνω στους επισκέπτες τα γύρω βουνά και αναφέρομαι στις μάχες που έγιναν και στο πώς ο Γράμμος συνδέεται με τα γεγονότα του Εμφυλίου. Αν υπάρχει διάθεση πηγαίνουμε και μια μικρή βόλτα στο δάσος και σε ένα μνημείο που είναι κοντά στο Πάρκο.
Τι είναι αυτό που θέλετε να κρατήσει ο επισκέπτης φεύγοντας από εδώ;
Αυτό που θεωρώ πολύ σημαντικό, είναι αυτός ο αναστοχασμός πάνω στο παρελθόν, το πώς το παρελθόν διαμορφώνει το παρόν. Με άλλα λόγια με ενδιαφέρει να καταλάβουν οι επισκέπτες ότι η μελέτη της ιστορίας είναι αναγκαία για να κατανοήσουμε την πραγματικότητα του σήμερα, η ιστορία είναι μια άσκηση αυτογνωσίας. Αυτό είναι το ένα. Το άλλο αφορά ειδικά τον Εμφύλιο και το πώς ο αυτός επηρέασε την ελληνική κοινωνία, αλλά και τον κάθε ένα Έλληνα.
Αυτό που μου λένε πολλοί επισκέπτες και με κάνει να χαίρομαι, είναι ότι επιτέλους έβαλα τα γεγονότα σε μια σειρά. Στη ξενάγηση ξεκινάω από το Μακεδονικό Αγώνα, τους Βαλκανικούς, τον Α’ Παγκόσμιο, φτάνοντας στα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο. Επίσης, δίνω πολύ μεγάλη έμφαση στο Μεσοπόλεμο καθώς πιστεύω ότι πρόκειται για τη σημαντικότερη περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Πολλοί μου λένε ότι ήρθαν να μάθουν για τον Εμφύλιο, αλλά λένε ότι ήταν ευχάριστη έκπληξη που τελικά έμαθαν και για αυτήν την τόσο σημαντική αλλά και τόσο παραμελημένη περίοδο.
Άποψη του εσωτερικού του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης
Θεωρείτε ότι οι πληγές του Εμφυλίου μπορούν να επουλωθούν, μέσω της αναβίωσης της μνήμης ή μια τόσο σκληρή και αιματοβαμμένη σελίδα της ιστορίας είναι καλύτερα να λησμονηθεί, έστω προσωρινά;
Ναι αυτό μου έχουν πει ορισμένοι επισκέπτες. «Μήπως να τα ξεχάσουμε καλύτερα»; Ο εμφύλιος είναι ένα συλλογικό τραύμα για την ελληνική κοινωνία. Όμως οι ψυχολόγοι λένε ότι το τραύμα δεν το θεραπεύεις αν το κουκουλώνεις. Ίσα ίσα όσο το κουκουλώνεις τόσο χειρότερα γίνεται. Το τραύμα το θεραπεύεις αν το αντιμετωπίσεις κριτικά, με το μυαλό σου, προσπαθώντας να το κατανοήσεις με λογική και κριτική επεξεργασία. Εκεί ελπίζω ότι μπορεί να βοηθήσει το Πάρκο και η δουλειά που γίνεται εδώ. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να σκεφτόμαστε τον Εμφύλιο με τέτοιους όρους και να τον προσεγγίσουμε με διάθεση όχι να δικάσουμε και να καταδικάσουμε αλλά να κατανοήσουμε, να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε γιατί ξαφνικά οι άνθρωποι άρχισαν να σκοτώνονται μεταξύ τους με τέτοιο μίσος.
Ο σκοπός του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης δεν είναι να πάρει θέση. Βέβαια είναι πολύ δύσκολο να μιλάς για τον Εμφύλιο. Ούτε οι πανεπιστημιακοί ιστορικοί δεν έχουν συμφωνήσει σε μια ενιαία αφήγηση για αυτήν την ιστορία και πολλές φορές όταν μιλάω για τον Εμφύλιο αισθάνομαι ότι περπατάω σε ένα τεντωμένο σχοινί, κυριολεκτικά ισορροπώ μεταξύ δύο τελείως διαφορετικών ερμηνειών για τα ίδια ιστορικά γεγονότα.
Σχεδόν κάθε επισκέπτης έχει μια ιστορία από την οικογένειά του και κάποιο θύμα, είτε από τη μια είτε από την άλλη πλευρά. Όταν κάποιος μεγαλώνει σε μια οικογένεια που ακούει ότι οι «κακοί» είναι από την άλλη πλευρά είναι λογικό να αναπτύσσει μια συγκεκριμένη οπτική για τον Εμφύλιο. Άλλη εικόνα έχει ένας άνθρωπος που μεγάλωσε σε μια οικογένεια με τραύματα από τη μια μεριά και άλλη κάποιος που έχει θύματα από την άλλη μεριά. Το αίμα φτιάχνει ταυτότητες. Ορίζει το “εμείς” εναντίον των “άλλων”, που είναι πάντα οι κακοί, φυσικά. Ο εμφύλιος έφτιαξε βαθιά ριζωμένες πολιτικές ταυτότητες. Πολλοί Έλληνες ψηφίζουν σχεδόν πάντα το ίδιο κόμμα όχι με γνώμονα το μέλλον, ποιο είναι το καλύτερο κόμμα για να μας κυβερνήσει, αλλά με γνώμονα το παρελθόν και τις εμπειρίες του Εμφυλίου.
Ο Εμφύλιος βρίσκεται στο πολύ κοντινό παρελθόν μας. Έχουν υπάρξει στο ακροατήριό σας άνθρωποι της μιας ή της άλλης πλευράς; Τι συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις;
Είναι εκείνη η στιγμή που νιώθω πολύ αμήχανα. Αυτά που εγώ λέω σαν ιστορία, αυτοί οι άνθρωποι τα ζήσανε. Είναι συγκλονιστικό. Τι να πεις σε αυτούς τους ανθρώπους; Πάντα προσπαθώ να τους δίνω το λόγο, να μας πουν κι αυτοί τη δική τους ιστορία, γιατί αυτοί είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές. Βέβαια, αυτοί το βλέπουν από τη δική τους σκοπιά. Υπάρχουν πολλοί που είναι διαλλακτικοί και άλλοι που το βλέπουν διαφορετικά. Θυμάμαι κάποιος 90χρονος με είχε “μαλώσει” γιατί θεωρούσε ότι έπρεπε τους αντάρτες να τους αποκαλώ “συμμορίτες”. Και το καταλαβαίνω αυτό. Αυτός ο άνθρωπος στα καλύτερα χρόνια της ζωής του πολεμούσε εδώ σε αυτά τα βουνά. Θεωρούσε ότι οι «συμμορίτες» του κατέστρεψαν τη ζωή. Σέβομαι απόλυτα τις εμπειρίες του καθένα και τις διαφορετικές γνώμες που ακούγονται. Υπάρχουν φορές που κάποιοι διαφωνούν μαζί μου. Άλλοι με έχουν πει πάρα πολύ αριστερό, άλλοι πάρα πολύ δεξιό.
Όμως νομίζω αυτό είναι και το μάθημα που μας δίνει ο Εμφύλιος. Να μάθουμε να σεβόμαστε την άποψη του άλλου και να αγαπάμε τη διαφωνία. Δεν είναι κακό να διαφωνούμε. Ειδικά όταν μιλάμε για Ιστορία, δεν μπορεί κανείς να είναι απόλυτος.
Κατά πόσο, θεωρείτε, ότι έχει επηρεαστεί η ιστορία και ο τρόπος με τον οποίο συνέβησαν τα γεγονότα από τη φύση του Γράμμου;
Βεβαίως η φύση έχει επηρεάσει τα γεγονότα. Η γεωγραφία παίζει πάντα ρόλο στην Ιστορία. Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ που βρισκόμαστε τώρα, στα 1450 μέτρα υψόμετρο, έγιναν οι πιο σκληρές μάχες. Το καλοκαίρι του ‘48 οι μάχες ήταν απίστευτα αιματηρές. Μόνο στη μάχη του Γράμμου, που διήρκησε 65 μέρες, υπολογίζεται ότι οι νεκροί και από τις δύο πλευρές ίσως να έφτασαν τις 12.000. Προφανώς, λοιπόν, παίζει ρόλο η γεωγραφία. Και γιατί συμβαίνει αυτό; Εδώ ήταν μια περιοχή με ορεινούς όγκους, οι οποίοι ευνοούν πάντα τον πιο αδύνατο. Εν προκειμένω, ο πιο αδύνατος σε οπλισμό ήταν ο Δημοκρατικός Στρατός. Επιπλέον ο Γράμμος είχε και το πλεονέκτημα ότι βρισκόταν κοντά στα σύνορα με την Αλβανία, από όπου μπορούσε ο ΔΣ να ανεφοδιάζεται με τη βοήθεια που έστελναν οι κομμουνιστικές χώρες.
Όσο αναφορά τα κατάλοιπα των πολεμικών συγκρούσεων, δηλαδή τις νάρκες, έχουν αφαιρεθεί από τους χώρους που υπήρξαν πεδία μαχών; Είναι ασφαλής η πρόσβαση;
Νάρκες υπάρχουν ακόμη. Η ναρκαλίευση γίνεται από ειδικό τμήμα του στρατού, τα ΤΕΝΚΣ και έχει προχωρήσει πολύ. Ωστόσο οι κυνηγοί, οι υλοτόμοι, όλοι αυτοί που κυκλοφορούν στο βουνό μου λένε ότι αισθάνονται ασφαλείς πλέον. Έχει να συμβεί ατύχημα από νάρκη περισσότερα από 40 χρόνια, επομένως λένε ότι δεν υπάρχει φόβος. Βέβαια ποτέ δεν μπορεί να είναι κάποιος εντελώς σίγουρος και μάλιστα σε περίπτωση πυρκαγιάς οι νάρκες σκάνε και είναι επικίνδυνες. Πρόσφατα διάβασα για τον τραυματισμό ενός πυροσβέστη από νάρκη που έσκασε λόγω πυρκαγιάς. Επίσης κατάλοιπα του πολέμου βρίσκει όποιος περπατήσει στο βουνό, σφαίρες, θραύσματα από βλήματα, ακόμη και οχυρωματικά έργα.
Ας γυρίσουμε πάλι σε εσάς και στις ξεναγήσεις. Ακούγοντάς σας -για μια ακόμη φορά- μου έχει εντυπωθεί μια φράση που μας είπατε στο τέλος της ομιλίας σας και η οποία με προβλημάτισε, γιατί πάντα πίστευα το ακριβώς αντίθετο. Μας είπατε, λοιπόν, “Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται”. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για αυτήν την άποψη;
Πράγματι η Ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται! Προσοχή, δεν επαναλαμβάνεται ακριβώς όπως έγινε. Κάθε στιγμή -κι αυτό που ζούμε τώρα εμείς- είναι μοναδική και ανεπανάληπτη, δε θα ξαναέρθει ποτέ. Κάθε φορά θα συμβεί κάτι διαφορετικό, δεν ξέρουμε τι θα είναι αυτό και αυτό είναι και το ενδιαφέρον.
Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά η ιστορία έχει αναλογίες. Για παράδειγμα, μια αναλογία, ένας νόμος, αν θέλετε, της ιστορίας είναι ότι η έλλειψη φυσικών πόρων οδηγεί συχνά στην έκρηξη βίας. Όταν υπάρχει φτώχεια πιθανόν να ακολουθήσει αλληλοφάγωμα και αλληλοσκοτωμός.
Σε καμία περίπτωση, όμως, η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Οι συνθήκες κάθε φορά είναι διαφορετικές, εμείς είμαστε διαφορετικοί, η κουλτούρα μας, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι δεν μπορούμε να μάθουμε πράγματα από την Ιστορία. Μπορούμε να διδαχθούμε από αυτήν, από αυτές τις αναλογίες. Για αυτό και πάντα στο τέλος της ξενάγησης αναφέρομαι στην επικαιρότητα που έχει η εμπειρία του Εμφυλίου, ιδίως στη σημερινή συγκυρία που ζούμε σαν έθνος.
Ακόμη, σας άκουσα να μιλάτε για την περίοδο του Μεσοπολέμου, ως τη σημαντικότερη για τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, περίοδο του 20ου αιώνα. Συνήθως, όμως, θεωρούμε ότι οι εμπόλεμες καταστάσεις διαμορφώνουν τη ζωή και την ιστορία μας.
Πάντα δίνω μεγάλη έμφαση στο Μεσοπόλεμο. Θεωρώ ότι είναι ακόμη σημαντικότερη περίοδος και από τον Εμφύλιο. Όπως είπατε συνήθως μας ενδιαφέρει να μάθουμε για τις πολεμικές περιόδους, τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, τον Εμφύλιο κλπ. Αλλά για μένα μεγαλύτερη γοητεία και σημασία έχουν οι ειρηνικές περίοδοι. Δεν είναι ήρωας μόνο αυτός που πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο και σκοτώθηκε για την Ελλάδα. Ηρωίδα είναι και η μάνα που ήρθε πρόσφυγας το ‘22, με 5, 6, 10 παιδιά, χωρίς τον άντρα της, χωρίς τίποτα και τα ανέθρεψε μέσα σε αυτήν την απίστευτη κατάσταση φτώχειας. Στο Μεσοπόλεμο εκτός από την ανταλλαγή πληθυσμών, έγιναν και άλλες συγκλονιστικές αλλαγές στις οποίες αναφέρομαι αναλυτικά κατά τη ξενάγηση.
Είμαστε όλοι προϊόντα της Ιστορίας.
Ποια είναι τελικά η κληρονομιά που μας αφήνει η γνώση της ιστορίας;
Αυτό που δεν καταλαβαίνει πολύς κόσμος και οι μαθητές και οι φοιτητές και πολλοί άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται καθόλου για την Ιστορία, είναι ότι είμαστε όλοι μας προϊόντα της Ιστορίας. Ακόμα και οι λέξεις που χρησιμοποιώ αυτή τη στιγμή δεν είναι δικές μου, μου τις έχουν μάθει, όλα αυτά που έχουμε στο μυαλό μας, οι αξίες, η θρησκεία, ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο, οι κανόνες που διέπουν τη ζωή μας, όλα αυτά που λέμε πολιτισμός. Όλα αυτά, λοιπόν, δεν τα παράγουμε εμείς, μας έρχονται έτοιμα και μας διαμορφώνουν. Άρα δεν είναι δυνατόν να καταλάβουμε τον εαυτό μας, χωρίς να ξέρουμε το παρελθόν μας. Μέσα από τη μελέτη του παρελθόντος μαθαίνουμε και τον εαυτό μας και πώς είναι φτιαγμένη η κοινωνία μας.
Εθνική Συμφιλίωση: Πιστεύετε ότι με τη βοήθεια αυτού του κέντρου, θα μπορούσε να επιτευχθεί ποτέ κάτι τέτοιο;
Σημασία εδώ έχει το τι εννοούμε όταν λέμε συμφιλίωση. Δεν έχω στο μυαλό μου μια ουτοπική κατάσταση, όπου όλοι θα αρχίσουμε να αγαπάμε ο ένας τον άλλον. Ωραίο θα ήταν αυτό αλλά το βλέπω αδύνατο να γίνει τουλάχιστον όσο ζούμε εμείς. Ούτε συμφιλίωση θα πει να αρχίσουμε να συμφωνούμε σε όλα. Πιστεύω ότι πάντα οι άνθρωποι θα έχουν διαφορετικά συμφέροντα, διαφορετικές απόψεις, διαφορετικές ανάγκες και συγκρουόμενες εικόνες για την πραγματικότητα.
Συμφιλίωση για μένα είναι η προσπάθεια να σεβαστούμε τον τρόπο που ο άλλος βλέπει την πραγματικότητα. Η πρόκληση είναι να προσπαθήσουμε να έρθουμε στη θέση του άλλου, να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε το πώς βλέπει τον κόσμο με τα δικά του μάτια, ακόμα και σε ένα θέμα τόσο δύσκολο όσο ο Εμφύλιος. Αν υπάρξει αυτή η προσπάθεια αλληλοκατανόησης τότε μπορούμε να μειώσουμε μέσα μας το θυμό, το μίσος, τη βία που μας βγαίνει όταν διαφωνούμε με κάποιον άλλον. Ο θυμός, το μίσος, πιστεύω είναι μεγάλη φθορά για όποιον το νιώθει.
Βγαίνοντας από εκείνη τη βιβλιοθήκη τριγύριζε στο μυαλό μου μια σκέψη. Πώς είναι δυνατόν αυτός ο τόσο πονεμένος τόπος, ο ποτισμένος από το αίμα του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και του Εμφυλίου, να φαίνεται πλέον τόσο όμορφος, ένα σωστό μνημείο της φύσης. Και πώς αυτό το εκστατικό ταξίδι στο παρελθόν ημερώνει όσο συμφύρεται με το παρόν μας και οδηγεί τα βήματά μας.
πηγή:https://inzone.gr/parko-grammou/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου