Μανώλης Πιμπλής
Οι αντιρατσιστικές διαδηλώσεις στις ΗΠΑ και αλλού, με αφορμή τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ από αστυνομικό, εκτός από το γεγονός ότι αποτέλεσαν τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έθεσαν για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα και με τόση ένταση, το ζήτημα της αντίθεσης, ακόμη και της εξέγερσης απέναντι στην κατεστημένη ιστορική μνήμη.
Το γεγονός ότι μέσα σε λίγες μέρες πολίτες αποκαθήλωσαν αγάλματα εμπόρων σκλάβων στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, στο Λονδίνο και στο Μπρίστολ της Βρετανίας αλλά και στο Βέλγιο (όπου καθηλώθηκε προτομή του Λεοπόλδου Β΄ και σβήστηκαν πινακίδες σε λεωφόρο που έφερε το όνομά του, λόγω των γνωστών εγκληματικών πολιτικών του στο Κονγκό), επιβεβαιώνει περίτρανα ότι και η μνήμη αποτελεί μέγα πεδίο ανταγωνισμών και διακρίσεων.
Η αλήθεια είναι ότι πολλά από τα αγάλματα αυτά στήθηκαν σε παρελθούσες περιόδους. Το ίδιο συμβαίνει και με την ονοματοδοσία κεντρικών δρόμων ή πάρκων που πραγματοποιήθηκε πολλές δεκαετίες πίσω, σε εποχές που λ.χ. το ζήτημα της ισότητας ευαισθητοποιούσε πολύ λιγότερο. Κανείς δεν σκεφτόταν τότε ότι το 99% των αγαλμάτων απεικονίζει άνδρες, λευκούς, κυρίως στρατηλάτες και (συνήθως πολύ συντηρητικούς) πολιτικούς. Οτι σπάνια απεικονίζουν γυναίκες, το ίδιο σπάνια συγγραφείς και ζωγράφους, σπάνια επίσης αλλοεθνείς.
Η ελληνική περίπτωση δεν είναι διαφορετική – μάλλον το αντίθετο. Οπως ξέρουμε ήδη από τη δημόσια Ιστορία, οι παγιωμένες αφηγήσεις παραμένουν συχνά κραταιές, ακόμα και όταν αποδεικνύονται επιστημονικά έωλες. Ετσι, έχουμε το παράδοξο φαινόμενο, άνθρωποι που δηλώνουν φερ’ ειπείν αριστεροί, ή κεντροαριστεροί, ή φιλελεύθεροι, να διαπνέονται σε κομβικά θέματα από εντελώς άλλες αντιλήψεις από αυτές των κομμάτων που ψηφίζουν.
Αυτό πιθανότατα συμβαίνει γιατί οι παγιωμένες αφηγήσεις, που αναπαράγονται μέσω της εκπαίδευσης αλλά και θεσμών όπως η Εκκλησία, η εκτελεστική και η δικαστική εξουσία, όμως μέσω και των αγαλμάτων, μέσω και των ονομάτων των δρόμων, δημιουργούν μια εξουσιαστική, δομική μνήμη που παράγει συγκεκριμένα αντανακλαστικά. Αντανακλαστικά τα οποία μπορεί να είναι πια αναχρονιστικά ακόμη και για τους κληρονόμους αυτών που τα δημιούργησαν.
Κάπως έτσι ένας κεντρικός δρόμος της Αθήνας, αναπαράγοντας το κλισέ του ξένου «σωτήρα», έχει πάντα το όνομα του Εδουάρδου Λω, επικεφαλής του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου που επιβλήθηκε το 1898. Εκ των υστέρων αυτός έμεινε βέβαια στην Ελλάδα, αλλά ποιος θα έβγαζε σήμερα δρόμο με το όνομα του Πολ Τόμσεν, έστω και αν αυτός παντρευόταν Ελληνίδα; Αυτό βέβαια είναι το λιγότερο, αν σκεφτεί κανείς ότι ούτε νύξη δεν γίνεται για να δοθεί όνομα μεγάλου δρόμου στον Οδυσσέα Ελύτη, τον Γιώργο Σεφέρη ή τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο. Εστω με το σκεπτικό ότι ο σύγχρονος πολιτισμός είναι σήμερα μεγαλύτερο όπλο από τα τανκς.
Ομως ούτε η Ιστορία, ούτε η μνήμη, ούτε η κοινωνία μπορεί να είναι ακίνητο άγαλμα. Ούτε οι πόλεις μπορούν να μένουν, εσαεί, μαυσωλεία μνήμης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου