Ξαναδιαβάζοντας τον Ζοζέ Σαραμάγκου…
Μια διπλή βιβλιοπαρουσίαση
Η μνήμη, ξεχασμένη, ψαχουλεύει στους μύθους της σύγχρονης λογοτεχνίας και για καλή της τύχη πέφτει πάνω στον Σοζέ Σαραμάγκου… Τότε, ο «Κάιν» και το «Χρονικό του Μοναστηριού» αρχίζουν να πετούν από πάνω της.
«Προσωπικά θεωρώ τον εαυτό μου ηττημένο, ηττημένο όχι στις προσωπικές μου πεποιθήσεις, αφού αυτές κανένας δεν μπορεί να μου τις πάρει, ηττημένο όμως με την έννοια ότι όταν επιχειρήθηκε να τεθεί σε εφαρμογή μια νέα αντίληψη για τη ζωή απέτυχε παταγωδώς. Από την άποψη αυτή θεωρώ τον εαυτό μου ηττημένο. Είμαι όμως απολύτως πεπεισμένος ότι, ακόμη και αν εγώ δεν θα βρίσκομαι εδώ, η σημερινή ήττα θα μετατραπεί σε νέα πάλη και νέα νίκη που με τη σειρά της δεν θα είναι και αυτή οριστική. Δεν πρόκειται απλώς για ελπίδα, έχει να κάνει με το ότι δε θέλω να χάσω τον μόνο λόγο που έχω για να ζω: τη συνείδηση του ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε δεν είναι ένας κόσμος καλός, το αντίθετο, και ότι είναι ανάγκη να τον αλλάξουμε», δήλωνε το φθινόπωρο του 1998 ο Ζοζέ Σαραμάγκου, μόλις λίγα 24ωρα μετά την απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας (για το 1998) στο πρόσωπό του…
Τι είναι (μπορεί να ειπωθεί και η λέξη: ήταν… αλλά όχι!) ο Ζοζέ Σαραμάγκου; (Το ερώτημα φυσικά και είναι ρητορικό… για την ακρίβεια θα μπορούσε το ερώτημα να τεθεί ως εξής: Ποιος είναι ο λογοτέχνης, ο πεζογράφος, ο ιστορικός, ο γραφιάς… Ζοζέ Σαραμάγκου;) Και αυτό που τελικά δείχνει να έχει σημασία: Τι είναι τελικά αυτό που δημιούργησε τον μύθο του συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου; Ίσως αυτή η ξεχωριστή του σκέψη, ίσως πάλι αυτή η ιδιαίτερη πεζογραφική του πένα, ίσως να ‘ναι και η διαφορετική μάτια του στον κόσμο… ίσως, τελικά, να ‘ναι όλα αυτά μαζί. Ακόμα και όταν αποφάσισε να περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής στα Κανάρια Νησιά, μέρος όπου κατέφυγε το 1993, όταν και κορυφώθηκε η ρήξη του με την πορτογαλική Εκκλησία με αφορμή το έργο του "Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον", ο μύθος του Σαραμάγκου, δυνάμωνε με τρόπο μοναδικό.
Από έναν ιδιαίτερο συγγραφέα (από ένα πεζογραφικό μύθο), δύσκολα μπορείς να ξεχωρίσεις κάποια από τα έργα του. Λίγα λεπτά σιωπής (η σιωπή δεν είναι απαραίτητη, αλλά είναι προτιμότερη από τον θόρυβο…) και οι σκέψεις κατακλύζουν το μυαλό: «Κάιν» και «Χρονικό του Μοναστηριού». Γιατί; Δεν υπάρχει γιατί… Γιατί έτσι! Και αφού «καταλήξαμε», ας τα «ρίξουμε»… πάνω στη μνήμη.
________________________________
Κάιν (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2010)
«Δεν έχω τελειώσει μαζί του, αλλά έχω τελειώσει με τους ανθρώπους που τον επινόησαν. Ο Θεός, ο δαίμονας, το καλό, το κακό, όλα αυτά βρίσκονται στα κεφάλια μας και όχι στον ουρανό ή στην κόλαση, που και αυτά έχουμε επινοήσει. Δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πως επινοώντας τον Θεό, αμέσως σκλαβωθήκαμε σ' αυτόν», έλεγε ο Σαραμάγκου σε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις στην εφημερίδα EL PAIS.
Αρκετά χρόνια μετά την «γραφή» του «Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον» ο Σαραμάγκου κατάφερε να ξαναταράξει τα νερά της συγχρονης πεζογραφίαςμε το καλύτερο ίσως έργο του, «Κάιν», έργο βέβαια που αποτέλεσε και το κύκνειο άσμα του, καθώς έφυγε από την ζωή ένα χρόνο μετά την έκδοσή του. Πυκνή γραφή με ιδιαίτερο πεζογραφικό ύφος, έννοιες που αιωρούνται αιώνια και μεταφυσικοί προβληματισμοί, συνθέτουν μια λογοτεχνική σονάτα που εξυψώνει τον άνθρωπο, μπρος στον «δυνάστη» του.
Το μυθιστόρημα «Κάιν» κοιτάζει με «ανθρώπινη» ματιά τον Κάιν, γιο του Αδάμ και της Εύας, που, σύμφωνα με τη Βίβλο, είναι το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι. Με αρκετές δόσεις όμορφης «λογοτεχνικής τρέλας» ο Σαραμάγκου περιπλανά τον ήρωά του σε διάφορα επεισόδια της Παλαιάς Διαθήκης, φτιάχνοντας έτσι μια ιδιαίτερα «κριτική ιστορία», μέσα από την οποία δείχνει με τον πλέον εμφατικό τρόπο τον ναρκισσισμό, την σκληρότητα και την εκδικητικότητα ενός αιμοσταγούς θεού.
Στην ουσία ο Σαραμάγκου ξαναγράφει την Βίβλο, όπου μια σειρά από γεγονότα (η θυσία του Αβραάμ, η καταστροφή των Σοδόμων, ο πύργος της Βαβέλ, κ.ά. ) εξετάζονται με ιδιαίτερη σκωπτική διάθεση, χρεώνοντας στο θεό το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για την πραγμάτωσή τους.
____________________________________
Το χρονικό του Μοναστηριού (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011)
Ένας βασιλιάς, δον Ζουάο ο 5ος το όνομα του, που «αδυνατούσε» να τεκνοποιήσει. Φυσικά δεν... έφταιγε ίδιος. Πως θα μπορούσε άλλωστε να φταίει ένας... «εκπρόσωπος του θεού» στην γη. Μια βασίλισσα, δόνα Μαρία Άνα Ζοζέφα το όνομά της, που φοβόταν μήπως την αποκαλέσουν «στέρφα» και προσπαθούσε εναγωνίως να «συλλάβει» διάδοχο. Μια συμφωνία – δωροδοκία προς τον θεό που περιλάμβανε μεταξύ άλλων και το χτίσιμο ενός μοναστηριού.
50.000 εργάτες, ανώνυμοι δημιουργοί, που αναγκάστηκαν να υλοποιήσουν την... θεία υπόσχεση, χωρίς φυσικά δικαίωμα άρνησης στην... θεία εργασία. Ένας στρατιώτης με κομμένο χέρι, ονόματι Μπαλτάσαρ, ερωτευμένος παράφορα με την Μπλιμούντα. Μια μάγισσα επαναστράτια με μεταφυσικές ικανότητες, που μπορούσε να... απελευθερώνει την «φυλακισμένη» ανθρώπινη βούληση.
Ένας εκκεντρικός Ιησουίτης ιερέας από την Λισαβόνα, ο Μπαρτολομέου Λορέντσο, που ήταν παράλληλα και καινοτόμος εφευρέτης. Ένας μη συνηθισμένος άνθρωπος για την εποχή του, που χρησιμοποιούσε την εύνοια του βασιλιά δον Ζουάο του 5ου με σκοπό να πραγματοποιήσει την πρώτη πτήση με αερόστατο. Μια ιερά εξέταση που έβλεπε παντού μάγισσες και σκοτεινές συνομωσίες, «σκοτώνοντας» οτιδήποτε φωτίζει και δημιουργεί...
Μα τι είναι όλα τα παραπάνω; Ίσως να πρόκειται για μια «πολύχρωμη» φωτογραφία της Πορτογαλίας του 18ου αιώνα. Ίσως…
Μια καθηλωτική ιστορία από τον μεγάλο Ίβηρα πεζογράφο Ζοζέ Σαραμάγκου. Γραφή πυκνή, σήμα κατατεθέν του Νομπελίστα συγγραφέα, με έντονο το στοιχείο του λυρισμού, που «ταξιδεύει» τον αναγνώστη σε μια ιδιαίτερη «σκοτεινή» ιστορική περίοδο της Πορτογαλία.
Η έξυπνη πλοκή, η λεπτομερής πληροφόρηση αλλά και η «εύγεστη» ειρωνική περιγραφική διάθεση ως προς τα διάφορα γεγονότα της συγκεκριμένης περιόδου, δίνει στο «Χρονικό του Μοναστηριού» χαρακτήρα ενός ευρύτερου ιστορικοπολιτικού μυθιστορήματος! Ο Σαραμάγκου στην ουσία δημιουργεί έναν «λογοτεχνικό πίνακα» πάνω στον οποίο δείχνει με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο, τον «δουλικό» χαρακτήρας μιας κοινωνίας που παλεύει, έστω και καθυστερημένα, να βγει από τον Μεσαιωνικό Σκοταδισμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου