Τζόρτζιο ντε Κίρικο: Ο μεταφυσικός πρόδρομος του σουρεαλισμού

12:32 | 10 Ιουλ. 2015

Τελευταία ανανέωση 17:14 | 10 Ιουλ. 2015

  

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1888 ο Τζόρτζιο ντε Κίρικο, ο ζωγράφος που διαμόρφωσε την Pittura Metafisica (Μεταφυσική Ζωγραφική). Ενσαρκώνοντας πρώτος στο έργο του τα σουρεαλιστικά «ιδεώδη», έχοντας όμως σημείο αναφοράς τον Νίτσε, υπήρξε ουσιαστικά ο πρόδρομος του Υπερρεαλισμού. 

Το νεοκλασικό ύφος που υιοθέτησε μετά το 1919 και το σύνολο σχεδόν των έργων του μετά την περίοδο της Pittura Metafisica θεωρήθηκε από αρκετούς κριτικούς υποδεέστερο. Αντιθέτως, τα έργα της περιόδου 1911-1919 αναγνωρίστηκαν σημαίνοντα και ξεχωριστά στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης.

Οι  μεταφυσικοί πίνακές του εικονίζουν τα αντικείμενα αποξενωμένα από τον πραγματικό τους χώρο. Επίσης χρησιμοποιούνται συχνά κούκλες-ανδρείκελα, που έχουν στόχο να απογυμνώσουν την ανθρώπινη μορφή από το συναισθηματικό της περιεχόμενο, να τονίσουν το στοιχείο της σιωπής και να παρουσιάσουν τη ζωή σαν ένα ασήμαντο και μάταιο κουκλοθέατρο.

«Με δεδομένη την ολοένα πιο υλιστική και πιο πραγματιστική προσέγγιση της σύγχρονης εποχής, δε θα με εξέπληττε στο μέλλον μια κοινωνία στην οποία, όσοι ζουν για τις πνευματικές απολαύσεις δε θα έχουν δικαίωμα να διεκδικήσουν μια θέση στον ήλιο».

Ειδικότερα, ο ντε Κίρικο, μεταξύ του 1910 και του 1916 πηγαίνοντας αντίθετα με το ρεύμα της εποχής του έχτισε το σκηνικό ενός «θεάτρου» φαντασμάτων και τον χώρα μιας ονειρικής μείξης του πραγματικού με το φανταστικό.

Οι συνθέσεις του με τα μοναχικά, σχεδόν κοιμισμένα, αγάλματα και τις κούκλες, του έρημους δρόμους, τα ρολόγια που μοιάζουν σταματημένα, τα μακρινά τραίνα που περνούν τον ορίζοντα, αποπνέουν και μεταδίδουν μια αίσθηση μοναξιάς ή μοναχικότητας. Ο χώρος ανοίγει με αντίστροφη προοπτική, οι σκιές βαριές και απειλητικές, συντείνουν στη δημιουργία μιας υπαινικτικής ατμόσφαιρας γεμάτης διφορούμενα.

   

Ο πύργος –ως φαλλικό σύμβολο κατά τη φροϋδική θεωρία- εμφανίζεται στα περισσότερα έργα του αυτής της περιόδου. Αυτοί οι πύργοι έχουν σχεδόν πάντοτε βαβυλωνιακό ύφος, αποτελούμενοι από τρία επίπεδα, όπως ορίζει το αρχετυπικό πρότυπο.

   

Η χρήση τέτοιων συμβολικών στοιχείων, κυρίως κατά τη ζωγραφική του παραγωγή στο Παρίσι από το 1911 ως το 1915 (εκτός των πύργων χρησιμοποίησε επίσης ως μοτίβα  κάμαρες, στοές, πλατείες) αποτέλεσε για τους υπερρεαλιστές σημείο αναφοράς στις κατοπινές αισθητικές τους αναζητήσεις. Συν τοις άλλοις, η αποσπασματικότητα των συνθέσεών του σε συνδυασμό με την παρουσία ετερόκλητων αντικειμένων αλλά και τους τίτλους των πινάκων, αποτέλεσαν ακόμη γι' αυτούς ένα είδος αισθητικής πραγμάτωσης.

Είναι σαφές, ότι υπήρξε σύμπτωση του ζωγραφικού έργου του Ντε Κίρικο με τις επιδιώξεις του υπερρεαλιστικού ρεύματος. Ο ρόλος του ονείρου, η ανίχνευση του ασυνείδητου και το αίτημα για την υπέρβαση του πραγματικού με την παράλληλη δημιουργία της υπερπραγματικότητας ουσιαστικά πήρε σάρκα και οστά στους πίνακες του ντε Κίρικο αυτής της περιόδου.

Όμως, τα ετερόκλητα στοιχεία των έργων του της Μεταφυσικής περιόδου στην πραγματικότητα υπακούουν σε μια προκαθορισμένη λογική: Η μεταφυσική εικονογραφία του συνδέθηκε με το έργο του Νίτσε και ειδικότερα με ορισμένα από τα σημαντικότερα φιλοσοφικά κείμενά του, όπως τα Ιδού ο άνθρωπος καιΤάδε έφη Ζαρατούστρα.

Από το 1919 ο ντε Κίρικο εγκατέλειψε τη «μεταφυσική» ζωγραφική για να αφοσιωθεί σε ένα είδος κλασσικισμού, με εμφανή την επιρροή των ζωγράφων της Αναγέννησης και της Φλαμανδικής Σχολής.

   

Ο ντε Κίρικο άρχισε να αντιγράφει έργα των Δασκάλων της Ιταλικής Αναγέννησης, μιμούμενος το ύφος τους και αναπτύσσοντας ένα νεοκλασικό ύφος, σημαντικά διαφοροποιημένο από τις προγενέστερες δημιουργίες του. Την ίδια περίπου εποχή, τα «μεταφυσικά» έργα του ήταν αντικείμενα θαυμασμού από τους υπερρεαλιστές, οι οποίοι όμως αργότερα τον αποκήρυξαν εξαιτίας της στροφής του στο νεοκλασικό και νεορομαντικό ύφος.

*Ο Τζόρτζιο ντε Κίρικο γεννήθηκε στο Βόλο και ήταν ο πρωτότοκος γιος του Εβαρίστο και της Τζέμα ντε Κίρικο. Το ελληνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγάλωσε υπήρξε πηγή έμπνευσης για εκείνον. Από το 1903 ως το 1905 φοίτησε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1906 εγκαταστάθηκε στο Μόναχο μαζί με τη μητέρα και τον αδελφό του, όπου ξεκίνησε σπουδές στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών. Την ίδια περίοδο ήρθε σε επαφή με το έργο του Νίτσε, το οποίο επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξή του και στη διαμόρφωση της τεχνοτροπίας του. Πέθανε στις 20 Νοεμβρίου του 1978 στη Ρώμη. Το 1986 ιδρύθηκε το Ίδρυμα Τζόρτζιο και Ίζα ντε Κίρικο με σκοπό τη διαφύλαξη του έργου του.