Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Τρίτη 18 Φεβρουαρίου 2014
Δωρική η καταγωγή της τραγωδίας
Ολοι ξέρουμε ότι «η γένεση της τραγωδίας έλαβε χώρα επί αττικού και μόνο εδάφους, ότι η εξέλιξή της από τον Θέσπη και ύστερα έγινε αποκλειστικά στην Αθήνα, ότι ο μεγαλοπρεπής Πεισίστρατος την περιέλαβε στις λαμπρές γιορτές των Παναθηναίων και των Μεγάλων των «εν άστει» Διονυσίων» όπως γνωρίζει και ο εξαιρετικός φιλόλογος Δημήτρης Γ. Κατσαφάνας που μετέδωσε την αγάπη του για την αρχαία ελληνική γραμματεία σε πολλές γενιές μαθητών του Γυμνασίου και Λυκείου Σπάρτης.
Στο κομψό και επιμελημένο βιβλίο του «Η Αττική Τραγωδία και Κωμωδία» (εκδ. ΙΔΙΟΜΟΡΦή) προχωράει ακόμη παραπέρα από τις κοινές αυτές παραδοχές. Ανιχνεύοντας την «καταγωγή της τραγωδίας» διαπιστώνει ότι έχει τις ρίζες της «στις πόλεις της βόρειας Πελοποννήσου, στην Κόρινθο και τη Σικυώνα, στον Ηλιούντα, πόλεις δωρικές». Δηλαδή η καταγωγή της τραγωδίας είναι δωρική. Και εξηγεί πως ήδη από τον 6ο αι. π.Χ. «έχουμε σκηνές από τη ζωή του Διονύσου.
»Αυτοσχέδια στην αρχή τραγούδια, άναρθρες κραυγές, ενθουσιώδεις επικλήσεις του Διονύσου, όπως "ιώ Βάκχε, ευοί ευάν...", άτακτους χορούς, χειρονομίες κ.λπ. Κάποια στιγμή βρήκαν την πρώτη καλλιτεχνική μορφή τους σε έρρυθμο τραγούδι και χορό με τη συνοδεία αυλού. Τα χορευτικά αυτά τραγούδια αποτέλεσαν το διθύραμβο, θέμα τους είχαν τη ζωή, τις περιπέτειες και τα "παθήματα" του θεού Διονύσου», όπως ο ίδιος σημειώνει.
Η δωρική καταγωγή της τραγωδίας τεκμηριώνεται σύμφωνα με το συγγραφέα από διάφορα στοιχεία, αρχής γενομένης από τη λέξη «δράμα». Οι Δωριείς έδιναν την έννοια του «δρω» στη λέξη «ποιώ» σύμφωνα με την Ποιητική του Αριστοτέλη, ενώ για τους Αθηναίους το «δρω» σήμαινε «πράττω». «Σ' αυτό συνηγορούν και ενδείξεις από την αρχαιολογία» γράφει ο κ. Κατσαφάνας.
«Εχουμε παραστάσεις αγγείων του 6ου αι. π.Χ. στην Αθήνα, στην Κόρινθο και τη Σπάρτη που παριστάνουν μεταμφιεσμένους χορευτές με παραγεμισμένες τις γραμμές του σώματος, που ενδέχεται να έχουν σχέση με τους σατύρους, τους χορευτές του Διονύσου, σύμφωνα με πορίσματα της νεότερης έρευνας».
Η λατρεία του Διονύσου σε όλες τις ελληνικές πόλεις συνοδευόταν από θορυβώδεις χορούς και τραγούδια από τους πιστούς οι οποίοι έπιναν το ιερό ποτό του θεού και βρίσκονταν σε κατάσταση ένθεης έκστασης. Φορούσαν μάσκες υποδυόμενοι τους τράγους, τους σατύρους και τους σειληνούς. Από τα δρώμενα αυτά απουσίαζε ο διάλογος.
«Από αυτό το πολυθόρυβο και άγριο προϊστορικό-πρωτόγονο θρησκευτικό δράμα προήλθε η τραγωδία έπειτα φυσικά από μακροχρόνια διαδικασία (διθύραμβος). Ωστε "τραγωδία" αρχικά σήμαινε "τράγων ωδή", τραγούδι τράγων. Από τη λέξη τραγώδιον προήλθε και η νεότερη λέξη "τραγούδι". Από εκείνον τον πρωτόγονο διονυσιακό πυρήνα προήλθαν και τα άλλα είδη του δράματος, το σατυρικό δράμα, το είδος δηλαδή που διασώζει τα αρχαιότερα στοιχεία του διονυσιακού δράματος, καθώς επίσης και η Αριστοφανική κωμωδία».
Επιδίωξη της αττικής τραγωδίας δεν ήταν να διασκεδάσει αλλά να εισαγάγει σε «συγκινήσεις άλλου ποιού, πάθη έλλογα, σύμμετρα». «Σύμμετρα, δηλαδή όχι εγωιστικά-αντικοινωνικά πάθη, αλλά εναρμονισμένα με τον όλο ψυχικό κόσμο μας (...)». Ηθελε να ανεβάσει τον άνθρωπο, να τον λυτρώσει από τις αντιθετικές δυνάμεις που έκρυβε μέσα του. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ταγικοί ποιητές αντλούν τα θέματά τους από τη μυθολογία. Η μοίρα διάσημων ανδρών και γυναικών, προσώπων θρυλικών, η ιστορία τραγικών οικογενειών υποβάλλει το θεατή στην έννοια της εξελέωσης μετά τη δίκαιη τιμωρία.
Το βιβλίο του Δημ. Κατσαφάνα προσφέρεται για έναν αναστοχασμό σχετικά με το ρόλο που έπεζε η Αττική τραγωδία και κωμωδία στην εποχή τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου