Δικτατορία ( 1967-1974) και Σχολείο: Οι αποκαλύψεις ενός σχολικού αρχείου

Της Ζωής Κουτσουρά

08:28 | 22 Απρ. 2014

To κείμενο αποτελεί μέρος της πολύ ενδιαφέρουσας εργασίας της κ. Κουτσουρά Ζωής στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος του ΠΤΔΕ ΑΠ.Θ. (2008)

1.1. Τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη ως θεμέλιος λίθος της εκπαίδευσης

Ο έλεγχος των προγραμμάτων της διδακτέας ύλης από ένα καθεστώς αποτελεί την αποτελεσματικότερη μέθοδο επηρεασμού της διαδικασίας της πολιτικής κοινωνικοποίησης των μαθητών/τριών (Τερλεξής,1999: 138). Στην περίπτωσή μας, πρώτη κίνηση της χούντας για την εκπαίδευση ήταν ο αναγκαστικός νόμος 129/1967.Σύμφωνα με τον Αναγκαστικό Νόμο 129 της 19-9-67 βασικός σκοπός της εκπαίδευσης ορίζεται η ελληνοχριστιανική αγωγή και μόρφωση των ελληνοπαίδων. Στα αποσπάσματα των εγκυκλίων που θα ακολουθήσουν, η έξαρση του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού απαντάται και στα συνθετικά του παράγωγα, όπως: «βίωσις υπό της αγωγής ηθικού και εθνικού φρονηματισμού»,«ηθική αγωγή», «χριστιανική ηθική», «κοινωνική αγωγή», «προσήλωσις εις την Εθνικήν ιδέαν», «Εθνική συνείδησις», «μόρφωσις και ανάπτυξις πνευματικών δυνάμεων» με μορφωτικά αγαθά «από της λαμπράς ανθρωπιστικής Ελληνικής Αρχαιότητος και του χριστιανικού Βυζαντίου»,«Ο Ελληνόπαις ως δρων Χριστιανός»κ.α. (αριθ. εγκ.625/5-5-72)119

Συνακόλουθα, σε όλες τις εγκυκλίους που στέλνονται στο σχολείο- τόσο απευθείας από το υπουργείο όσο και από τους επιθεωρητές και το νομάρχη – τονίζονται αφειδώς τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη στη βάση των οποίων θεμελιώνεται το σύστημα της δημοτικής εκπαίδευσης. Είναι χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα εγκυκλίου που στέλνει ο επιθεωρητής με την έναρξη του σχολικού έτους 1967-68:

«Εκείνο, το οποίον πρέπει να μας απασχολήση σοβαρώς σήμερον, τόσον ως εκπαιδευτικούς, όσον και ως Έλληνας πολίτας και σημαντικούς παράγοντας της Ελληνικής ζωής, είναι όχι τόσον το παρελθόν, όσον το μέλλον της πατρίδος. Διά το κακόν παρελθόν ενήργησεν εθνοσωτηρίως ο Στρατός. Επέτυχεν αναιμάκτως την αποτροπήν της καταστροφής […], η δε Εθνική Κυβέρνησις αντιμετωπίζει την αναδιοργάνωσιν ή καλλίτερον την αναγέννησιν της πατρίδος. Ορθώς δε τονίζεται, ότι ‘η ανάσχεσις της πτώσεως ήτο το πρώτο βήμα. Τώρα πρέπει να ακολουθήσουν τα άλλα. Η ανάσχεσις να μεταμορθωθή εις Ανάστασιν.[…]. Μία ζωοποιός πνοή αναπλάσεως, αναμορφώσεως, αναδημιουργίας να φυσήση απ’ άκρον εις άκρον.[…] .

Η καλλιέργεια της Εθνικής και χριστιανικής συνειδήσεως των μαθητών είναι ο πρώτος και μέγιστος στόχος της σχολικής εργασίας»(αριθ. εγκ.1930/38 (1)/27-9 67)120.

Για το καθεστώς οι έννοιες της αγωγής και της μόρφωσης, ορίζονται «[…] ως αντλούσαι το περιεχόμενόν των από το Ελληνοχριστιανικόν ιδεώδες, όπερ, από της λαμπράς ανθρωπιστικής Ελληνικής Αρχαιότητος και εν συνεχεία από του χριστιανικού Βυζαντίου, φωτίζει και ρυθμίζει τους ιστορικούς βηματισμούς του Έθνους μας»(αριθ. εγκ. 116/3/18-9-71)121.

Επιστρατεύεται επιλεκτικά και η Παιδαγωγική Επιστήμη για να εννοιολογηθούν οι παραπάνω λέξεις, ως η δυνατότητα να συναισθανθεί το παιδί ότι αποτελεί πρώτιστα μέλος ενός εθνικού συνόλου, που προηγείται της οικογένειας. Το δημοτικό σχολείο αναλαμβάνει ειδική αποστολή, η οποία είναι εμφανής στα αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα , τη μέθοδο, τα βιβλία.

 «[…], το Δημοτικόν Σχολείον δεν αποβλέπει, ως επιστεύετο άλλοτε, εις την διδασκαλίαν γραφής, αναγνώσεως και των τεσσάρων πράξεων της Αριθμητικής, χρησίμων εις τας πρακτικάς ανάγκας της ζωής, ούτε εις την μονομερή ανάπτυξιν της διανοήσεως των μαθητών, αλλ’ εις την επίτευξιν σκοπού πολύ ευρυτέρου, ταυτιζομένου με τον σκοπόν της μορφώσεως και της αγωγής. Αποστολή του Δημοτικού Σχολείου είναι η, κατά παιδαγωγικώς θεμελιωμένους κανόνας, υποβοήθησις του παιδός, όπως αναπτύξη και εξελίξη όλας τας δεξιότητας και ικανότητας αυτού, ίνα καταστή ικανός κατά την ωρίμανσή του, να θέτη τον εαυτόν εις την υπηρεσίαν της Εθνικής ολότητος, της οποίας η ύπαρξις, η κοινωνική ζωή Διδακτική Ιστορίας  και ο πολιτισμός εξαρτώνται εκ της Εθνικής συνειδήσεως και της δημιουργικής ικανότητος των α

τόμων»(αριθ. εγκ. 301/20/25-2-72,σ.1)122. Επίσης, γίνεται λόγος στις εγκυκλίους και για την καλλιέργεια της κοινωνικής αγωγής των μαθητών/τριών , μέσα σε ένα ευνόητα «οριοθετημένο» πλαίσιο: «Καλόν είναι να έχητε πάντες κατά νουν, ότι ναι μεν η αγωγή αύτη πρέπει να τονωθή περισσότερο δι’ ημάς τους Έλληνας, εις ους επικρατούν ατομιστικαί και εγωκεντρικαί τάσεις, πλην όμως τούτο δέον να συντελήται εντός της οικογενειακής και της Εθνικής ολότητος». Ειδικά οι μαθητές/τριες των πρώτων τάξεων θα πρέπει να «συναισθανθούν βαθέως» – και αυτό είναι έργο του σχολείου- ότι πρώτιστα «ανήκουν εις μίαν μεγαλυτέραν κοινότητα, την Εθνικήν, εντός της οποίας και μόνον είναι δυνατόν να αναπτυχθή ομαλώς και η οικογενειακή» (όπ.π.,σ.2)123.

Συνακόλουθα, ξεκαθαρίζεται και ο προορισμός του δημοτικού σχολείου-όπως το καθεστώς τον ορίζει και προσβλέπει σ’ αυτό:

«Ως παιδευτικόν ίδρυμα, το Δημοτικόν Σχολείον, είναι μέρος της ζωής του Έθνους μας και διά τούτο εικών και ομοίωμα της ενότητος και ιδιομόρφου ποικιλίας των εκδηλώσεων του λαού μας. Αι ανωτέρω διδακτικαί αρχαί απαιτούν, ως εικός, την ενεργόν συμμετοχήν του σχολείου εις όλας τας θρησκευτικάς, εθνικάς και λαϊκάς, εορτάς, ως και εις τα σύγχρονα εθνικά γεγονότα. Διά της συμμετοχής αυτής καθίσταται δυνατή η κατά παιδικόν βεβαίως τρόπον ‘βίωσις’ των γεγονότων τούτων, ήτις αποτελεί προϋπόθεσιν του υπό της αγωγής επιδιωκομένου ηθικού και εθνικού φρονηματισμού»(όπ.π.,σ.3)124.

1.2. Τα διδακτικά βιβλία

Άλλο μέτρο που προβλέπει ο ΑΝ 129 είναι η δωρεάν χορήγηση διδακτικών βιβλίων στους μαθητές/τριες. Με τον αναγκαστικό νόμο 129/1967 αποσύρονται και αχρηστεύονται όλα τα βιβλία που είχαν τυπωθεί με τη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964 . Ξανατυπώνονται και κυκλοφορούν τα βιβλία, που είχαν εκδοθεί πριν από το 1963, με αποτέλεσμα τα παιδιά να πέσουν σε φοβερή γλωσσική σύγχυση και αμηχανία (Φίλος, 1984: 139). Σ’ όλη τη διδακτέα ύλη διαχέονται οι εθνικοί σκοποί και οι εθνικιστικές ιδέες, γεγονός που καθιστά όλο το αναλυτικό πρόγραμμα σ’ ένα πρόγραμμα «πατριδογνωσίας». Συνακόλουθα, ξαναγυρίζουμε -δύο δεκαετίες περίπου πίσω – σε λογικές και απόψεις σαν κι αυτή του Εξαρχόπουλου, που πίστευε ότι: «Πρώτον έργον της διδασκαλίας είναι να προσλάβη εν τη συνειδήσει του παιδός πραγματικήν και συγκεκριμένην μορφήν η λέξις πατρίς. Εφ’ όσον η έννοια της πατρίδος είναι παρ’ αυτώ σκοτεινή και αόριστος, καθίσταται αδύνατον να καλλιεργηθή εν τη ψυχή του το συναίσθημα της προς αυτήν αγάπης…». Και προσθέτει: «Κατ’ εξοχήν εν επιτήδειον μέσον επιρρώσεως της φιλοπατρίας διά της διδασκαλίας είναι η γνώσις των μεγάλων ανδρών της πατρίδος, του βίου και των έργων. Αύτη εγείρει εν τη ψυχή τον θαυμασμόν και εν ταυτώ την επιθυμίαν προς απομίμησιν. Μανθάνων ο παις διά συγκεκριμένων παραδειγμάτων, ότι η τιμή και η δόξα της πατρίδος πάντοτε εξηρτήθησαν από των έργων, των αγώνων, των θυσιών και καθόλου από της ανιδιοτελούς αγάπης των τέκνων αυτής, διδάσκεται, ταυτοχρόνως, τίνα και αυτός έχει καθήκοντα προς την πατρίδα και εγείρεται εν αυτώ ζωηρά η επιθυμία προς απομίμησιν των μεγάλων πράξεων των προγόνων του. Όταν δε κατά τον τρόπον τούτο παρασκευασθή ψυχικώς, σπεύδει προς επικουρίαν της πατρίδος εις πάσαν περίστασιν» (Εξαρχόπουλος,1950:326-327).

Σύμφωνα με τα εισερχόμενα έγγραφα, όπως καταγράφονται από τον εκάστοτε διευθυντή στο πρωτόκολλο αλληλογραφίας του σχολείου, οι εγκύκλιοι που αναφέρονται στα διδακτικά βιβλία είναι ελάχιστες σε σχέση με τις συστάσεις που γίνονται για τα εξωσχολικά. Στις λιγοστές αναφορές που βρίσκουμε, συναντάμε δελτία παραλαβής βιβλίων ή την έγκριση χρησιμοποίησης βοηθητικών βιβλίων για τις δύο τελευταίες τάξεις. Συχνά και επίμονα όμως, ζητείται να εξαρθεί η δωρεάν χορήγηση των διδακτικών βιβλίων, όπως καταγράφεται και στο παρακάτω απόσπασμα εγκυκλίου.
 «[…] την 21-9-71 να γίνη Πηγή Γ.1:Νέα Εποχή, 26-9-70 Αγιασμός επί τη ενάρξει, εν επισήμω τελετή και διανομή των ΔΩΡΕΑΝ125 χορηγουμένων υπό της ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ βιβλίων εις τους μαθητάς, με σχετικάς μικράς ομιλίας εξάρσεως του ενδιαφέροντος της Πολιτείας […]» (αριθ .εγκ. 1465/4-9-71)126.

Η διοργάνωση τελετουργικών εορτών είναι χαρακτηριστικό της χούντας, με απώτερο σκοπό να υπογραμμίζεται το ενδιαφέρον της για την παιδεία. Στην πηγή Γ.1 καταγράφεται η φιέστα που οργανώθηκε σε σχολείο με σκοπό την προπαγάνδα μαθητών/τριών και γονέων. Σημειώνουμε τη συμμετοχή των γυναικών του νομάρχη και του επιθεωρητή στην προπαγανδιστική εκστρατεία υπέρ της παιδείας.

Σύμφωνα με τον ΑΝ 129, στις τρεις πρώτες τάξεις διδάσκεται και χρησιμοποιείται ως εκφραστικό όργανο η δημοτική, ενώ για τις τρεις τελευταίες τάξεις προβλέπεται η χρήση της απλής καθαρεύουσας στον προφορικό και γραπτό λόγο. Με τον ΝΔ 651 του 1970 παραχωρείται και άλλη μία τάξη του δημοτικού για τη διδασκαλία της δημοτικής.

«Εις εφαρμογήν του 651/1970 Ν.Δ. (άρθρον 25, παρ.4) εις την Δ΄ τάξιν διδάσκεται η καθομιλουμένη (δημοτική) γλώσσα, αντί της μέχρι τούδε διδασκομένης καθαρευούσης[…]. Η διδακτέα ύλη της Γραμματικής διά την Γ ΄τάξιν θα λαμβάνεται εκ του εν ισχύει Ε.Α.Π. Διά την Δ΄τάξιν, μέχρι της νομοθετικής ρυθμίσεως του αναλυτικού προγράμματος της Γραμματικής της τάξεως ταύτης, η διδακτέα ύλη θα λαμβάνεται εκ του παλαιού αναλυτικού προγράμματος[…]» (αριθ. εγκ. 443/15/3-12-71)127.

Την 4-12-1972 φτάνει εγκύκλιο που ανακοινώνει την έναρξη διάθεσης των πέντε νέων βοηθητικών βιβλίων των Γ΄ και Δ΄ τάξεων (Π. Διαθήκη, Κ. Διαθήκη, Αριθμ. Γ΄, Αριθμ. Δ΄ και Πατριδογνωσίας –Γεωγραφίας Γ΄- Δ΄). Η εγκύκλιος αναλύει σύντομα τον τρόπο συγγραφής και χρησιμοποίησης των παραπάνω βιβλίων, τα οποία «συνεγράφησαν επί νέων βάσεων» . Η ύλη των νέων βιβλίων- σύμφωνα με την εγκύκλιο- χαρακτηρίζεται από απλότητα, αναφέρεται σε συγκεκριμένα γεγονότα και παραδείγματα, χρησιμεύει «ως προπαρασκευαστική διά τας ανάγκας της ζωής», «υποκινή το διαφέρον και την τάσιν του παιδιού προς μάθησιν και ασκή την σκέψιν και κρίσιν αυτού». Στο τέλος κάθε κεφαλαίου έπονται ασκήσεις, όπου «επιδιώκεται ουχί μόνον η επανάληψις της ύλης και η άσκησις της μνήμης, αλλά και η βαθυτέρα κατανόησις του περιεχομένου του κεφαλαίου και η επεξεργασία αυτού». Αναφορικά με την έγχρωμη και καλλιτεχνική εικονογράφηση και εμφάνιση των βιβλίων, «η εικών συντελεί εις το να κατανοηθή το αντικείμενον της διδασκαλίας πολύ καλύτερον και να αποφέρη περισσότερα, από όσα θα ηδύνατο να προσφέρη και η πλέον επιτυχής διδασκαλία».  Όσες δε εικόνες είναι καλλιτεχνικές «διεγείρουν τα καλαισθητικά συναισθήματα των παιδιών και να τα προπαρασκευάσουν διά μελλοντικήν καλαισθητικήν απόλαυσιν».

Των βιβλίων έπονται και μεθοδολογικές υποδείξεις για το δάσκαλο με συγκεκριμένη πορεία ανάπτυξης της διδασκαλίας. Κι αυτό συμβαίνει, γιατί ειδικά στην Πατριδογνωσία - έχει ζητηθεί από τους /τις εκπαιδευτικούς στις προτάσεις που υπέβαλαν (Πράξις 3η/23-6-70128, Βιβλίο Πράξεων προσωπικού και διευθυντή) - να συγγραφεί ένα βιβλίο για κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα, γεγονός που δεν έγινε.(αριθ. εγκ.1688/4-12-72)129. Το περιεχόμενο της εγκυκλίου καταδεικνύει την επιδίωξη του καθεστώτος να συναρτήσει τη γνώση με τις διαμορφούμενες – όπως υποστηρίζει- ανάγκες της ζωής.

1.4.1. Το μάθημα της Πολιτικής Αμύνης  

Οι ιδεολογικές ανάγκες του καθεστώτος οδηγούν στην επιβολή νέας πολιτικής αγωγής του λαού. Και βέβαια αυτή η ιδεολογική ποδηγέτηση θα περάσει μέσα από το δημοτικό σχολείο. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο αλληλογραφίας του σχολείου στις 19-5-67 φτάνει η υπ’ αριθ. 1092/18(8)/17-5-67 εγκύκλιος του επιθεωρητή138 , η οποία ζητά να γίνει ομιλία στους μαθητές/τριες «διά την Εθνικήν Επανάστασιν». Με την ίδια εγκύκλιο καταργείται και η διδασκαλία του μαθήματος της Αγωγής του Πολίτου. Το μάθημα τυπικά καταργείται, όμως η καθεστωτική προπαγάνδα δεν περιορίζεται σε ένα ολιγόλεπτο μάθημα. Ουσιαστικά ξεκινά μια διαφωτιστική εκστρατεία που διαπερνά όλα τα επίπεδα της σχολικής και εξωσχολικής ζωής. Στις 23-1-71 με εγκύκλιο, η Αγωγή του Πολίτη μετονομάζεται σε μάθημα «Πολιτικής Αμύνης» . Ενδιαφέρον παρουσιάζουν σημεία της εγκυκλίου, που παραθέτουμε παρακάτω:

«[…] Από του τρέχοντος σχολικού έτους και προς τον σκοπόν της παροχής ωρισμένων γνώσεων εις τους μαθητάς των σχολείων, επί θεμάτων Πολιτικής Αμύνης,
απαραιτήτων προς επιβίωσιν του Έθνους εις ένα απευκταίον μελλοντικόν πόλεμον, εκρίθη σκόπιμον η καθιέρωσις της διδ/λίας του μαθήματος της Πολιτικής Αμύνης εις άπαντα τα σχολεία της Δημοτικής Εκπ/σεως και συγκεκριμένως εις τας Ε΄ και Στ΄ τάξεις αυτών. Κατόπιν τούτου, […] κατά την τελευταία διδακτικήν ώραν εκάστης Τετάρτης και υπό μορφήν ευκαιριακής διδασκαλίας έκαστος διδ/λος των ανωτέρω τάξεων ή τμημάτων , αναπτύση εις τους μαθητάς του θέμα Πολιτικής Αμύνης, άνευ θορύβου και μετά της επιβαλλομένης προσοχής και σοβαρότητος, ίνα μη δημιουργηθή ανησυχία εις το κοινόν. Ως βοήθημα […] θέλει χρησιμεύσει το υπό του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως εκπονηθέν εγχειρίδιον υπό τον τίτλο ‘Πώς είναι δυνατόν ναεπιζήσης’, του οποίου αντίτυπον έχετε λάβει παρά του Γραφείου μας» (αριθ. εγκ.117/23-1-71)139.

1.4.2. Η Ιστορία

Στο παρακάτω απόσπασμα εγκυκλίου ορίζεται από το νομαρχιακό επιθεωρητή ο βασικός σκοπός του μαθήματος και συνάμα αιτιολογείται ο φρονηματιστικός του χαρακτήρας: «Το νέον Αναλυτικόν Πρόγραμμα λέγει, ότι γενικός σκοπός του μαθήματος της Ιστορίας είναι ‘να καταστήση ικανούς τους μαθητάς να κατανοούν τον ιστορικόν βίον του Ελληνικού Έθνους και να αντλούν διδάγματα από την Ελληνική Ιστορίαν, να καλλιεργήση το συναίσθημα της φιλοπατρίας αυτών και να παρασκέση τούτους ψυχικάς και πνευματικώς, ώστε να αποβούν χρήσιμα μέλη της πολιτικής και Εθνικής κοινότητος των Ελλήνων.

Είναι εξ άλλου γνωστόν, ότι εις το Δημοτικόν Σχολείον η καλλιέργεια του πατριωτισμού των μαθητών τίθεται εις πρώτην μοίραν. Πέραν τούτου το Ιστορικόν μάθημα παρέχει εις τους μαθητάς πολιτικήν και Εθνικήν αγωγήν, συμβάλλει εις την μόρφωσιν παρ’ αυτοίς κανόνων ηθικής δράσεως και εις την ανάπτυξιν των πνευματικών αυτών δυνάμεων. (Ωφέλειαι ειδολογικής υφής)» (αριθ. εγκ. 518/27-3-72)140.

Το μάθημα δεν προορίζεται για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης αλλά επιδιώκει τη συναισθηματική έξαρση. «Εφ’ όσον διά της διηγήσεως, εγερθούν έντονα πατριωτικά συναισθήματα, θεωρούμεν περιττήν την επεξεργασίαν, ήτις δυνατόν να διαταράξη την δημιουργηθείσαν ατμόσφαιραν. Διότι η Ιστορία, ως φρονηματιστικόν μάθημα, απευθύνεται εις την ψυχήν και την καρδίαν του μαθητού και όταν κατορθώση να θέση εις κίνησιν το Εθνικόν Είναι του μαθητού, πιστεύομεν, ότι επέτυχεν απολύτως του σκοπού της .[…] Ίσως δεν είναι περιττόν να μανθάνουν από στήθους μίαν μικράν περίληψιν του κεφαλαίου ή αποφθέγματα ιστορικών προσώπων ως λ.γ. ‘Παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θερία πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε · τρώνε από μας και μένει και μαγιά’ Μακρυγιάννης. ‘Ο Θεός υπέγραψε την ελευθερίαν της Ελλάδος και δεν παίρνει πίσω την υπογραφήν του’ Κολοκοτρώνης. Αι περιλήψεις αύται και τα αποφθέγματα επαναλαμβάνονται εις το τέλος εκάστου μηνός και εκάστου 3/μήνου, πολλάκις δε και με την λήξιν μιας γενικής ενότητος.

«[…] ότι χωρίς να υποτιμάται ο ρόλος της μνήμης, το μάθημα της ιστορίας γίνεται όσον ανερχόμεθα τας τάξεις του Δημοτικού, μάθημα κρίσεως αφ’ ενός και συναισθηματικής εξάρσεως αφ’ ετέρου. Ούτω καθίσταται η ιστορία βραδέως μεν αλλ’ ασφαλώς η μεγάλη εμπνεύστρια της Εθνικής αγωγής των τέκνων μας» (όπ.π.,σ.2-3)141. Αυτά είναι τα πλαίσια και οι αξιώσεις που τρέφουν οι πρωταίτιοι από το μάθημα της ιστορίας. Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα το βιβλίο Ιστορίας της Στ’ τάξης παραθέτουμε το παρακάτω απόσπασμα για να πάρουμε μια γεύση του ιδεολογικού διαποτισμού και της σκληρής προπαγάνδας που περνούν στους μαθητές/τριες.

«Τον Εθνικόν κίνδυνον διέκρινεν ο στρατός μας, άγρυπνος φρουρός της Πατρίδας μας. Την απόφασίν δε του στρατού, να σώση την Πατρίδα μας από τον Κομμουνιστικόν κίνδυνον και την πολιτικήν αστάθειαν και φαυλότητα, την επραγματοποίησε μια μικρά ομάς γενναίων αξιωματικών» (Σακκαδάκη ,1972: 179).

Και το βιβλίο τελειώνει με τούτα τα λόγια:

«Μια νέα και υγιής Δημοκρατία, η πραγματική οικοδομείται σιγά, σταθερά, με σύνεσιν και περίσκεψιν, η οποία αυτήν την φοράν θεμελιούται στέρεα, ώστε να μην απειληθή ποτέ»(Όπ.π.,σ.181).
Στο τέλος του βιβλίου φιγουράρει μια ολοσέλιδη φωτογραφία του δικτάτορα Παπαδόπουλου.

Γενικότερα σε όλα τα ιστορικά σχολικά βιβλία επικρατεί η αντίληψη ότι οι Έλληνες που μάχονται εναντίον των βαρβάρων. Οι Έλληνες είναι πάντα υπερασπιστές του καλού, του φωτισμένου, και το άγιο μάχεται τις δυνάμεις του σκότους, τις αμαρτωλές δυνάμεις. Επιπλέον ο ελληνικός λαός απουσιάζει από το βιβλίο. Οι ηγέτες του, γόνοι μεγάλων και επιφανών οικογενειών, οι εμπνευσμένοι ηγέτες, «αποφασίζουν», «οδηγούν σε νίκες»! όταν δε, ο συγγραφέας μιλά για προδοσίες, διπλά παιχνίδια και εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τους κατόχους της εξουσίας, καταφεύγει στην τεχνική της χρησιμοποίησης της παθητικής φωνής: «Ο Πατριάρχης ηναγκάσθη να αφορίσει τους επαναστάτας» (Πολυχρονόπουλος, 1980: 440).

Ο σωβινισμός δεν έχει όρια. Τα ιστορικά σχολικά βιβλία έχουν μετατραπεί σε άμεσα όργανα πλύσης εγκεφάλου των μαθητών/τριών.

1.4.3. Τα Θρησκευτικά

«Ο Ελληνόπαις πρέπει να καταστή εν τω Δημοτικώ ακόμη Σχολείω ‘δρων Χριστιανός’, ίνα ούτω και η πεφιλωμένη Πατρίς μας καταστή κατά την […]προσφυά έκφρασιν του Αρχηγού της Εθνικής μας Κυβερνήσεως ‘Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών’» (αριθ. εγκ. 625/5-5-72)142. Στη συνέχεια ο επιθεωρητής αιτιολογεί τη θέση της χούντας επιστρατεύοντας και απόψεις παιδαγωγών και φιλόσοφων για την καλλιέργεια της ηθικής αγωγής:

«Το θέμα των Θρησκευτικών είναι το σημαντικώτερον των εν τω Ελληνικώ Δημοτικώ Σχολείω διδασκομένων φρονηματιστικών μαθημάτων. Τούτο καθίσταται έκδηλον εκ του γεγονότος, ότι το σημερινόν ιδεώδες εν τη αγωγή του Ελληνοπαίδος είναι το Ελληνοχριστιανικό Ιδεώδες, εν κράμα δηλαδή πίστεως εις τον Θεόν και προσηλώσεως εις την Εθνικήν ιδέαν […] Και η χριστιανική ιδέα, ως φρόνημα υψηλόν και ως αλήθεια εξ αποκαλύψεως, μόνη αύτη εις τον σημερινόν ολόφρονα κόσμον είναι ικανή να ‘αναδημιουργήση και αναπλάση αληθείς ανθρώπους’. […]

‘Η τελειοτέρα διδασκαλία μένει χωρίς αξιόλογα αποτελέσματα, όταν ελλείπουν τα στοιχεία της Θρησκευτικής ευλαβείας, άνευ των οποίων αι άρισται προοπτικαί δεν έχουν το υπεράνθρωπον κύρος, το οποίον ημπορεί να θέλξη την παιδικήν ψυχήν’ γράφει ο Ντιφρένς. Η ηθική διδ/λία – η κατά το Σύνταγμα ηθική αγωγή – είναι αύτη η χριστιανική ηθική. Ηθική άνευ θρησκευτικής θεμελιώσεως δεν δύναται να υπάρξη, δεν δύναται να μεταφραστή εις ηθικήν πράξιν, εις αγαθοεργίαν, ‘εις ανθρωπίαν’[…]

Επιγραμματική είναι η εν προκειμένω σκέψις του Θεολόγου και παιδαγωγού Ζακς: ‘Μόνον η Χριστιανική φιλοσοφία της ζωής και της Εκπαιδεύσεως, ημπορεί να δικαιολογήση την ύπαρξιν των θεμάτων, τα οποία διδάσκομεν εις εν πρόγραμμα, να ενώση ταύτα με την πείραν της σχολικής ζωής, να απαντήση εις τα αναρίθμητα ‘διατί’ των παιδιών και να δώση το νόημα του όλου’[…]»(όπ.π.)143

Συνάγουμε το συμπέρασμα ότι ο μαθητής/τρια μπορεί να βρει απαντήσεις στα αναρίθμητα «γιατί», που γεννά η παιδική του αναζήτηση μόνο μέσα στη χριστιανική φιλοσοφία. Και παρακάτω αναφέρεται: «Η ελπίς είναι η δύναμις, η οποία μας φέρνει προς τα άνω, προς τα εμπρός, και μόνον η Θρησκεία κατά τον Καντ μας διδάσκει τι πρέπει να ελπίζωμεν»(όπ.π.) Μήπως όμως υποκρύπτεται κάποια μετατόπιση από τη θεία τάξη στην ανθρώπινη τάξη; Αν ο μαθητής/τρια εκπαιδεύεται, ώστε να αισθάνεται ότι η εγκόσμια εξουσιαστική αρχή – σπίτι, οικογένεια, κοινωνία- ακολουθεί απλά το υπόδειγμα που εφαρμόζεται στους ουρανούς και καθαγιάζεται από την υπέρτατη εξουσία του Θεού, τότε με ευκολία δε θα μάθει να υπακούει αδιαμαρτύρητα και να αποδέχεται τις εντολές της εγκόσμιας εξουσίας;

Επιλέγουμε το βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης της Γ’ δημοτικού για να επιβεβαιώσουμε τον παραπάνω ισχυρισμό μας. Το βιβλίο αρχίζει με την παραίνεση «αγαπητό μου παιδί» να’ σαι καλό και φρόνιμο για να σ’ αγαπά ο Χριστούλης, και ν’ αποφεύγεις τις αταξίες γιατί ο Θεός θα σε τιμωρήσει. «Θα ιδής μέσα σ’ αυτό το βιβλίο καλούς ανθρώπους και παιδιά, που δοξάστηκαν από το Θεό, και κακούς, που τιμωρήθηκαν για τις αμαρτίες τους. Φρόντισε πάντοτε να παίρνεις παράδειγμα από τους καλούς, για να σε αγαπά ο Χριστός μας και να σε έχει ευλογημένο…» (Κοντονάτσιου,1972: 4).

Επιπλέον, σε όλες τις σελίδες του βιβλίου «επικρατεί μια ατμόσφαιρα φόβου, απειλής και τιμωρίας. Οι δυισμοί καλό – κακό, ανταμοιβή – τιμωρία, υπακοή – ανυπακοή είναι πανταχού παρόντες. Οι καλοί ανταμείβονται πάντα, οι κακοί τιμωρούνται πάντα. Ο Θεός παρουσιάζεται καλός, αλλά και αυτοκρατορικός, παντοδύναμος, έτοιμος να επιβάλει την τιμωρία, όχι τόσο στοργικός, ούτε επιεικής, μα πάντα απειλητικός και τιμωρός, ιδιαίτερα όταν οι άνθρωποι δεν πράττουν αυτό που έχει διατάξει. Το νόημα είναι ξεκάθαρο: η υπακοή στο Θεό επιφέρει αγάπη· η ανυπακοή (ανεξαρτησία), την τιμωρία. Αποτέλεσμα: ο δύστυχος μαθητής μένει μ’ ένα συναίσθημα δέους, ανημποριάς και φόβου. Έτσι, οι μαθητές μαθαίνουν από πολύ νωρίς στη ζωή να υπακούν μάλλον παρά ν’ αμφισβητούν τις αρχές». Ειδικά με τον τρόπο που παρουσιάζεται το προπατορικό αμάρτημα, «ο μύθος του δέντρου της γνώσης μπορεί να παραλληλιστεί με τη σχολική μέθοδο που εφαρμόζεται – απαγορεύεται να φας καρπούς απ’ αυτό το δέντρο / επιτρέπεται να μάθεις μόνον ό,τι ο δάσκαλος λέει και το σχολικό βιβλίο γράφει» (Πολυχρονόπουλος, 1980: 450-451). Με την θεοκρατική ερμηνεία του κόσμου αποτρέπεται ο ορθολογισμός, η κριτική σκέψη, η τάση για έρευνα και το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό οι δικτάτορες. 

users.auth.gr