ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Παπαδιαμαντικά*

papadiamanti.jpg

Ο Παπαδιαμάντης είναι ο ίδιος η κοινότητα. Βλέπει σε βάθος τις χαρές και τις λύπες, τα κουτσομπολιά και τις μικροαπατεωνιές, τους ίδιους τους ανθρώπους. Εδώ τα παράθυρα του σπιτιού του στην Σκιάθο |EUROKINISSI / ΧΑΣΙΑΛΗΣ ΒΑΪΟΣ

10.04.2015, 19:32 | Ετικέτες:  βιβλίο, συγγραφέας, λογοτεχνία, εκδόσεις

Συντάκτης: 

Γιώργος Σταματόπουλος

Γιατί τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη κατάφεραν και ξεπέρασαν την τοπικότητά τους και απέκτησαν παγκόσμια αίγλη; Γιατί αν και είναι ισάξια του Ντοστογιέφσκι δεν τα γνωρίζουμε οι πλείστοι; Είναι θέμα κουλτούρας ή Παιδείας (ή γλώσσας...) θα πει κανείς· ίσως να 'χει δίκιο. Τα παπαδιαμαντικά διηγήματα κουβαλάνε έναν πρωτότυπο τρόπο εθνικής θα έλεγα αυτογνωσίας. Μιλάνε για την Κοινότητα, το μεγάλο αυτό κοινωνικό φαινόμενο που συνέχει κατά περιόδους άπασα (σχεδόν) την ελληνική κοινωνία. Μιλάνε για φτωχούς και κατατρεγμένους, παλαβούς, μέθυσους, περιθωριακούς, πόρνες, φόνισσες, παρίες εκάστου είδους· γι' ανθρώπους που ζουν στο ημίφως της καθεστηκυίας τάξης και πραγματικότητας, έξω από τα πλοκάμια της εξουσίας, μέσα στην εξουσία του σκότους και της μεθορίου.

Οι ήρωες του συγγραφέα έχουν αρετές και μειονεκτήματα, που, όμως, είναι αξεδιάλυτα. Ελεγε ο Αγγλος ιστορικός Αρνολντ Τόινμπι πως την εθνική γλώσσα μιας χώρας τη φτιάχνουν οι λογοτέχνες και όχι οι φιλόλογοι ή οι ακαδημαϊκοί της. Συμφωνώ. Ενας σπουδαίος Ελληνας συγγραφέας, που πέθανε μόλις στα 39 του, ο Χρήστος Βακαλόπουλος, έγραψε ότι «ο Παπαδιαμάντης υπηρέτησε το κοινό ελληνικό αίσθημα, τον παράξενο τρόπο των Ελλήνων, αυτόν τον τρόπο που εμείς σήμερα πολεμούμε με όλες μας τις δυνάμεις».

Ξένοι συγγραφείς όταν επισκέπτονται την ελληνική επαρχία (κοινότητα) τρίβουν τα χέρια τους, διότι θεωρούν ότι συναντούν έναν λαογραφικό θησαυρό. Στην ουσία, απλά ηθογραφούν (δεν μεγαλουργούν). Ο Παπαδιαμάντης είναι ο ίδιος η κοινότητα. Γνωρίζει σε βάθος τις χαρές και τις λύπες, τα κουτσομπολιά και τις μικροαπατεωνιές, γνωρίζει όμως και τις καθημερινές γεύσεις των φαγητών, τους ίδιους τους ανθρώπους, τα βουνά, τη γη, τα μονοπάτια. Στο έργο του κάθε υλικό αντικείμενο είναι, θαρρείς, ζωντανό, έχει τη δική του γλώσσα. Ο οξυνούστατος, μακαρίτης και αυτός, Κωστής Παπαγιώργης σημείωσε ότι ο Παπαδιαμάντης «είχε συλλάβει από νωρίς την αινιγματική βαθύτητα της αυτοτελούς κοινωνίας».

Φρονώ ότι ο Σκιαθίτης συγγραφέας μπορεί να συνομιλήσει με τα σημερινά πολιτικά προτάγματα. Μιλάει για λιτοφροσύνη, αναδεικνύει αξίες που ταιριάζουν σε αρχές κοινοτιστικού τρόπου ζωής, διασώζει το πολύπλευρο και πολύτυπο της ελληνικής γλώσσας, αναδεικνύει την αυτάρκεια ως απόρροια μιας βαθιάς βιοσοφίας· είναι ένας θαυμάσιος πρόδρομος των αποαναπτυξιακών και αντιωφελιμιστικών κινημάτων! Αυτός μίλησε για «το θάλπος της εστίας και την οσμή της αγροτικής οικονομίας», πήγε κόντρα «σε μια Ελλάδα προσανατολισμένη στο χρήμα, μια κοινωνία αγνώριστη, εκβαρβαρισμένη, στερούμενη αυτοσεβασμού και υπερηφάνιας...» (Νίκος Φωκάς).

Ο Παπαδιαμάντης, σημειώνει ο Ν. Καλοσπύρος, δεν μιλάει «σαν ανέστιος πολυπράγμων ή εντυπωσιοθήρας, αλλά ως βαθύτατος ανθρωπολόγος και κοινωνικός ανθρωπογνώστης, που φιλοσοφεί τη ματαιότητα των ανθρωπίνων πραγμάτων» (Στοχασμοί - εκδόσεις «Στιγμή»).

* Αποστροφή από ομιλία σε εκδήλωση που διοργάνωσε στην Πάτρα (3.4.2015) η πολιτική ομάδα «Κοινοτικόν» (σ.σ. στο αμφιθέατρο δεν έπεφτε καρφίτσα... Να, ο Παπαδιαμάντης).