Ποίηση αντίδοτο στην κρίση

 Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 2013

Ποίηση αντίδοτο στην κρίση

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Τρεις ποιητές. Τρεις διαφορετικές ποιητικές γενιές. Τρία διαφορετικά ποιητικά ύφη. Το ήθος τους, όμως, ένα και ενιαίο. Ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Μιχάλης Γκανάς.

Γιάννης ΡίτσοςΗ ποίησή τους έγινε τραγούδι και τα τραγούδια τους κοινό κτήμα του ελληνικού λαού. Σήμερα, χρόνια σκοτεινά και με αναμονή του φωτός, η ποίηση αποκτά εκ νέου το διαχρονικό της αίτημα: να βγει από τις τυπωμένες σελίδες του βιβλίου και να δημοσιοποιηθεί στον ανοιχτό χώρο των διεκδικήσεων και της διαμαρτυρίας. Να αναζητήσει την πρωτογενή φύση της, τον αμφισβητησιακό της πυρήνα, ενάντια στην οποιαδήποτε μορφή καταπιεστικής εξουσίας.

Αντίδοτα στην κρίση και στα παρελκόμενά της: η ανέκδοτη ποιητική συλλογή του Γιάννη Ρίτσου («Υπερώον», εκδόσεις Κέδρος), ο τόμος με άπαντα τα τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου («Τα λόγια και τα χρόνια. 1963-2013», εκδόσεις Μεταίχμιο), η συγκεντρωτική έκδοση του έργου του Μιχάλη Γκανά («Ποιήματα 1978-2012. Συγκεντρωτική έκδοση», εκδόσεις Μελάνι).

* Η ποιητική συλλογή «Υπερώον» γράφτηκε στην Αθήνα, απ' την 1η του Μάρτη 1985 ώς τις 21 του ίδιου μήνα. Η δεύτερη γραφή των ποιημάτων έγινε πάλι στην Αθήνα, απ' τις 6 ώς τις 29 του Απρίλη, και στον Κάλαμο, από την 30ή του Απρίλη ώς την 1η του Μάη 1985.

Η κόρη του ποιητή, Ερη Ρίτσου, περιγράφει το ποιητικό υλικό τής συλλογής και βρίσκει ότι λόγω της κρίσης επικαιροποιείται:

Μιχάλης Γκανάς«Η συλλογή "Υπερώον", γραμμένη στα μέσα της δεκαετίας του 1980, αποτελείται από ποιήματα αυτοβιογραφικά, που ταυτόχρονα αντανακλούν το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Εποχή κρίσης ηθικής τα χρόνια εκείνα, δεν μπορεί παρά να έχει συνάφεια με την κρίση την οικονομική που βιώνουμε ως συνέπεια και του ηθικού εκείνου ελλείμματος που, ανάμεσα σε άλλα, προετοίμασε το έδαφος για το σήμερα. Τα ποιήματα αυτά είναι, νομίζω, με τον τρόπο τους επίκαιρα, και για τούτο θεώρησα πως θα άξιζε να αποδοθούν στο κοινό σε μια αυτόνομη έκδοση».

* Ο Μάνος Ελευθερίου συγκεντρώνει τα περί τα τετρακόσια τραγούδια του σε έναν τόμο και έτσι έχει τη δυνατότητα ο ακροατής των τραγουδιών του να έχει όποτε θέλει το σύνολο τού στιχουργικού του λόγου και ο ενδιαφερόμενος για την ποίησή του να διαπιστώσει ότι η «στιχουργική» του δεν υπολείπεται τής ποίησής του. Τραγούδια που έγιναν σημαίες και σημαδούρες την εποχή που γράφτηκαν και όλες τις εποχές που ακολούθησαν.

Μουσικές των Μίκη Θεοδωράκη, Γιάννη Μαρκόπουλου, Σταύρου Κουγιουμτζή, Γιάννη Σπανού, Χρήστου Λεοντή, Ηλία Ανδριόπουλου, Λουκιανού Κηλαηδόνη, Διονύση Τσακνή («Το παλικάρι έχει καημό», «Το τρένο φεύγει στις οκτώ», «Αλλος για Χίο τράβηξε», «Τα λόγια και τα χρόνια τα χαμένα», «Κάτω απ' τη μαρκίζα», «Ναύτης βγήκε στη στεριά», «Παραπονεμένα λόγια», «Οι ελεύθεροι κι οι ωραίοι»), με τις φωνές των Γιώργου Νταλάρα, Χαρούλας Αλεξίου, Μανώλη Μητσιά, Βίκυς Μοσχολιού, Τάνιας Τσανακλίδου. Ο Μάνος Ελευθερίου πάντα ξέφευγε από τα πολιτικώς ορθά πλαίσια του ονομαζόμενου έντεχνου τραγουδιού, δίνοντας δουλειά του ακόμη και στους «αποσυνάγωγους» Βασίλη Τερλέγκα ή Πέγκυ Ζήνα.

Μάνος Ελευθερίου«Οσο ετοίμαζα προς έκδοση αυτούς τους στίχους», εξομολογείται ο ποιητής, «χωρίς να το θέλω, άρχισα να διορθώνω μερικά πράγματα που μου ξέφυγαν στην πρώτη τους μορφή, η οποία ήδη κυκλοφορεί. Μάταιος κόπος. Τα τραγούδια έχουν πάρει το δρόμο τους. Τ' άφησα όπως ήταν. Μερικά τετράστιχα μπορεί να φανούν αφασικά - δυστυχώς, έτσι κυκλοφόρησαν. Ας τα διορθώσει όποιος θέλει, κι αν τα τραγουδήσει, ας τα λέει με τις δικές του αλλαγές. Εκεί έχω κρύψει, φαίνεται, ορισμένα μυστικά, που όμως τώρα ούτ' εμένα μου λένε τίποτα».

* Ο Μιχάλης Γκανάς συγκέντρωσε σ' έναν τόμο το σύνολο του ποιητικού του έργου. Επτά βιβλία σε διάστημα τριάντα τεσσάρων ετών, από το 1978 έως το 2012: «Ακάθιστος Δείπνος» (1978), «Μαύρα Λιθάρια (1980), «Γυάλινα Γιάννενα» (1989), «Παραλογή» (1993), «Τα Μικρά» (2000), «Ο Υμνος του Καπνιστή» (2003), «Αψινθος» (2012).

Αποφαίνεται ο ποιητής και κριτικός Κώστας Κουτσουρέλης για το ποιητικό σύμπαν του Μιχάλη Γκανά: «Αν ο Γκανάς σήμερα είναι ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους μας ποιητές, αν το έργο του είναι προσφιλές ακόμη και σε ανθρώπους που γενικά δεν διαβάζουν ποίηση ή την αποφεύγουν συστηματικά, αυτό οφείλεται στους εκφραστικούς του τρόπους, στη στάση του ως πνευματικού ανθρώπου, στον καθολικό χαρακτήρα των θεμάτων του.

»Μας θυμίζει έτσι ότι στις μεγάλες της στιγμές η ελληνική ποίηση ήταν ταυτόχρονα η τέχνη του Εγώ και του Εμείς, του ανθρώπου και του φυσικού κόσμου. Και μας υποδεικνύει ένα δρόμο ώστε αυτή πάλι σήμερα να αφήσει πίσω την αυτάρεσκη ιδιώτευση των τελευταίων δεκαετιών και να επανέλθει εκεί όπου ανήκει: στην Πολιτεία και στην Αγορά».