Απολογισμός της χρονιάς που φεύγει

Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2013

Απολογισμός της χρονιάς που φεύγει

** ΘΕΑΤΡΟ

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ

Νέος υπουργός Πολιτισμού, νέοι καλλιτεχνικοί διευθυντές στο «τιμόνι» των κρατικών σκηνών μας, θυρανοίξια θεάτρων έπειτα από 1.700 χρόνια. Πολλές ήταν οι ευχάριστες αλλά και οι δυσάρεστες αλλαγές και ανατροπές το 2013 στις «τάξεις» του πολιτισμού και της θεατρικής τέχνης. Ας δούμε τις βασικότερες.

* Ποιος θα φανταζόταν ότι ο «κόκκινος» Πάνος Παναγιωτόπουλος, χωρίς ιδιαίτερα στενές σχέσεις με τις τέχνες, θα διαδεχόταν ως υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού τον αναπληρωτή ΥΠΑΙΘΠΑ Κώστα Τζαβάρα -επίσης έναν πολιτικό με ανύπαρκτη σχέση με τον πολιτισμό-, εγκαταλείποντας το υπουργείο Εθνικής Αμυνας στη νέα κυβέρνηση της 24ης Ιουνίου! Μέχρι στιγμής, η συμβολή του περιορίζεται στη λέξη «διακοσμητική».

* Το θρίλερ της διαδοχολογίας στο Εθνικό Θέατρο (η θητεία του Γιάννη Χουβαρδά έληγε τον Μάιο), που είχε «ανάψει» από την αρχή του 2013, με πολλά «φαβορί» που «αλληλοεξοντώνονταν» (ανάμεσά τους κι ο Στάθης Λιβαθινός), τερματίζεται οριστικά στις 21 Μαΐου, οπότε ανακοινώνεται το όνομα του Σωτήρη Χατζάκη. Η κατάβασή του από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος έγινε μέσα από βαριές αντεγκλήσεις με το Δ.Σ. του, το οποίο καταψήφισε τον ετήσιο απολογισμό του λόγω της υπέρβασης του προϋπολογισμού του ΚΘΒΕ, στην αμφιλεγόμενη συνεργασία του με το θέατρο «Ακροπόλ».

Σωτήρης Χατζάκης, ο νέος διευθυντής του Εθνικού* Λίγες ημέρες μετά, στις 30 Μαΐου, επιβεβαιώνεται και η διαρροή ότι στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος τον Σωτήρη Χατζάκη διαδέχεται ο Γιάννης Βούρος. Το όνομά του είχε ακουστεί σε πρώτα στάδια και για το Εθνικό Θέατρο, ως πρόταση του ΠΑΣΟΚ.

* Ενα πολιτισμικό γεγονός που υπερέβη τα ελληνικά σύνορα και κινητοποίησε όχι μόνο τη μεσσηνιακή κοινωνία και την ελληνική επικράτεια, αλλά ακόμη και κοινό από το εξωτερικό: στις 3 Αυγούστου, έπειτα από 17 αιώνες, το Αρχαίο Θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης απέκτησε ξανά «φωνή», για ένα sold out γκαλά όπερας από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Ενα κορυφαίο πολιτισμικό γεγονός, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, που είχε και «παρατράγουδα», τα οποία ωστόσο δεν εμβόλισαν τη μαγεία του κορυφαίου γεγονότος. Πρόκειται για τη δίκαιη διαμαρτυρία εκπαιδευτικών έξω από την είσοδο, λίγο προτού ξεκινήσει η εκδήλωση .

* Και έτερα θυρανοίξια, αλλά στο Νομό Αττικής. Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, ένα κτηριακό «κόσμημα» με μεγάλη ιστορία για την πόλη και τη δημόσια και καλλιτεχνική ιστορία της, ξανανοίγει εκ βάθρων ανακαινισμένο και ολόλαμπρο. Τα νέα θυρανοίξια, που το βάζουν δυναμικά στη νέα εποχή, έγιναν στις 23 Οκτωβρίου χωρίς την παρουσία του καλλιτεχνικού κόσμου που αναμενόταν, αλλά με έντονη την παρουσία των πολιτικών. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμά του από την πρώτη ημέρα φάνηκε κατώτερο των σύγχρονων απαιτήσεων.

* Δύο τα διαζύγια. Αμφότερα απρόσμενα. Το κοινή συναινέσει του Θεάτρου Τέχνης και του Θεατρικού Οργανισμού «Ακροπόλ», για τον πολύφερνο αριστοφανικό «Πλούτο» του Διονύση Σαββόπουλου, που έφτασε ώς την Επίδαυρο τελικά με αποκλειστικό παραγωγό το «Ακροπόλ». Και το επεισοδιακό του Σταύρου Ξαρχάκου με το Εθνικό Θέατρο, με το «καλημέρα» στην κυριολεξία. Ο συνθέτης και πρόεδρος του Δ.Σ. του θεάτρου, διαφωνώντας με τις επιλογές του Σ. Χατζάκη, στις 15 Ιουλίου παραιτείται. «Δεν είμαι επ' ουδενί διατεθειμένος να προχωρήσω σε συμβιβασμούς οι οποίοι τέμνουν στρατηγικές εθνικού χαρακτήρα με συνθέσεις επιμέρους συμφερόντων», ήταν η αιτιολογία.

* Το τελικό σχέδιο νόμου για τις αδειοδοτήσεις των θεατρικών σκηνών, ένα ζητούμενο για το οποίο εργάστηκαν από τις 4 Απριλίου, για τρεις μήνες, η Ενωση Χώρων Πολιτισμού, το ΕΜΚΕΘΙ, η ΠΕΕθ μαζί με το Δήμο Αθηναίων, ψηφίστηκε στη Βουλή. Τα προβλήματα ενός κλάδου που απειλούνταν από τον Απρίλιο με τα λουκέτα του Δήμου Αθηναίων μοιάζει να τερματίζονται.

* Το Φεστιβάλ Αθηνών εν μέσω κρίσης είχε άνοδο εσόδων που άγγιξε το 20% και πληρότητες έως και 95%. Ενας άθλος επιτεύχθηκε, μια και ο θεσμός, υπό ομηρία από την πολιτεία που δεν ανακοίνωνε την ανανέωση της θητείας του Γιώργου Λούκου, έπρεπε να στηθεί στο χρόνο-ρεκόρ του ενός τριμήνου. Η κρίση, ωστόσο, αποτυπώθηκε στο Φεστιβάλ Επιδαύρου. Η μείωση των εσόδων των Επιδαυρίων άγγιξε το 35%.

* Ολα τα κονδύλια για το θέατρο βαθμηδόν το 2013 συρρικνώνονται. Η επιχορήγηση του τακτικού προϋπολογισμού του Εθνικού Θεάτρου κατρακυλά το 2011 στα 8,1 εκατ., το 2012 στα 8 εκατ. και το 2013 στα 7 εκατομμύρια. Τα εισπραχθέντα ήταν όμως ακόμη λιγότερα.

* Χειρότερες οι συνθήκες για το ελεύθερο θέατρο, που υπέστη συνολικά περικοπές από 50% έως και 100%. Το 100% αφορά τους παραδοσιακά επιχορηγούμενους, που έμειναν από την περίοδο 2010-2011 χωρίς καμία κρατική ενίσχυση. Κι όμως, και επέζησαν και «αβγάτισαν».

* Επίδειξη δυνάμεως από το ΤΑΙΠΕΔ και την ΕΛΑΣ, με λάθος στόχο. Στις 30 Οκτωβρίου αστυνομικές δυνάμεις εισέβαλαν στο Ελεύθερο Αυτοδιαχειριζόμενο «Εμπρός» και συνέλαβαν δύο ηθοποιούς, που έκαναν πρόβα.

**ΜΟΥΣΙΚΗ

Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Κρατική Ορχήστρα ΑθηνώνΝαι, το κλίμα είναι ζοφερό. Η τύχη του Μεγάρου Μουσικής, πολύ αβέβαιη. Τα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ, παρελθόν. Τα δύο ραδιόφωνα (ΕΡΑ2 και ΕΡΑ3) που κατ' εξοχήν υποστήριξαν δύο από τα... επαπειλούμενα είδη μουσικής (το έντεχνο και την κλασική μουσική), «πειρατικά». Το μέλλον των ορχηστρών, ίσως ίσως και της Λυρικής παρά την «αγκαλιά» του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», θολό. Οι μουσικοί, υποαμειβόμενοι. Οι δημιουργοί, «νομάδες» που αναγκαστικά περιφέρονται από σκηνή σε σκηνή και από διήμερο σε διήμερο. Πολλοί dj, άνεργοι. Πολλοί ραδιοφωνικοί παραγωγοί, άστεγοι ή σε καθεστώς κυρίως διαδικτυακής αυτοδιαχείρισης. Αλλά από την άλλη πλευρά η χρονιά που φεύγει σαν να διδάσκει εξαρχής ότι σε δύσκολες εποχές η τέχνη ανθεί -κι ας υποφέρουν οι φορείς της. Επιβιώνουν, όπως και στους περισσότερους άλλους τομείς, οι σκεπτόμενοι, οι ευπροσάρμοστοι, όσοι έχοντας ούτως ή άλλως θητεύσει στις δυσκολίες είχαν εξελίξει την τόλμη, τη φαντασία και την επινοητικότητά τους και όσοι πιο απελευθερωμένοι (αφού δεν έχουν να χάσουν τίποτα) εξέφρασαν περισσότερο από ποτέ ένα καινούργιο καλλιτεχνικό ήθος (που φλερτάρει πολύ λιγότερο ή και καθόλου με την σχεδόν ανύπαρκτη αγορά) και μια καινούργια πολιτική σκέψη...

Το 2013 ίσως να ήταν η χρονιά που έγινε περισσότερο από ποτέ σαφής η γέννηση ενός νέου είδους πολιτικού τραγουδιού, το οποίο δεν μοιάζει καθόλου στο μεταπολιτευτικό ίαμβο αλλά αξιοποιεί τα υλικά του σύγχρονου κόσμου και χωρίς να «παπαγαλίζει» τον παλαιό προβληματισμό, εκφράζει αυθεντικά απόγνωση ή οργή ή σαρκασμό. Απ' ό,τι καινούριο κυκλοφόρησε, ακούστε π.χ. τον «Ανθρωπο Βόμβα» του Μανώλη Αγγελάκη. Τη «Δικαιοσύνη», την «Ευγνωμοσύνη» ή και ολόκληρο το άλμπουμ («Γελαστή Ανηφόρα») του Γιάννη Αγγελάκα -ο οποίος βέβαια κάνει ό,τι έκανε όλα αυτά τα χρόνια ως πρωτοπόρος αυτού του νέου είδους πολιτικού τραγουδιού.

Ακούστε επίσης το τραγούδι για τις Σκουριές («Θα 'ρθεί μια Μέρα») που περιλαμβάνεται στο καινούργιο άλμπουμ («Ιστορίες που ίσως έχουν συμβεί») του Παύλου Παυλίδη. Το «Καλάζνικωφ» από το πιο πρόσφατο άλμπουμ («Τα επικίνδυνα») της Βασιλικής Καρακώστα. Και βέβαια ακούστε πώς οι «Κόρε Υδρο» παραδίδοντας έναν παράξενα γοητευτικό, καίρια ποιητικό, καινούργιο δίσκο («Απλές ασκήσεις στον υπαρξισμό») αντιδιαστέλλουν έναν πολύ σύγχρονο ποπ ήχο με μία άγρια ποίηση που μπορεί ακόμα και να δανείζεται στιχουργικά θραύσματα άλλων για να τραγουδήσει λόγια όπως αυτά:

«Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες μια μέρα, μα το χώμα θα 'ναι άγονο...

Θα κλαίμε ακόμα τις αξίες της Δύσης

μία-μία,

μα ο κύκλος είχε προ αιώνων κλείσει

για τη δημοκρατία...».

«Οταν έχω εσένα»Λόγια δηλαδή που παραπέμπουν κάπως και στους στιχουργικούς κώδικες του ελληνικού χιπ-χοπ, το οποίο λειτουργώντας κυρίως υπέρ των μυημένων και πάντως μακριά από τη μάταιη δημοσιότητα όχι μόνο τραγούδησε και φέτος με οργή την εποχή, αλλά με τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα μέτρησε πρώτα μία δραματική απώλεια κι ύστερα τις δυνάμεις του.

Πρόσημο πολιτικής σκέψης, με αιρετικό λόγο που λέει, χωρίς να μασάει, τα πάντα φάτσα κάρτα έχει και η νέα μουσικοθεατρική παράσταση «Οταν έχω εσένα» του Κραουνάκη και της «Σπείρας» απ' όπου προέρχονται και καινούργια τραγούδια που κοιτούν τη σημερινή κατάσταση όπως το «Κάτι ξυπόλυτοι Ελληνες». Στον Κραουνάκη ανήκει και ένας από τους ηχηρότερους «καβγάδες» της χρονιάς, με μουσική αφορμή. Το καλοκαίρι η διασκευή του «Αδωνη» όπως ακούστηκε στο προαύλιο της ΕΡΤ έκανε έξαλλο... εγκαίρως τον υπό υπουργοποίηση τότε κύριο Γεωργιάδη.

Το 2013 γεννήθηκαν βέβαια και άλλα καινούργια τραγούδια, μη πολιτικά. Τα πιο ενδιαφέροντα από αυτά έχουν όμως μία άλλη ευδιάκριτη ιδιότητα. Δανείζονται πιο απενοχοποιημένα από ποτέ στοιχεία από την ελληνική μουσική παράδοση και τα αξιοποιούν άλλοτε με funky διάθεση (ακούστε πώς αποδίδει η Ματούλα Ζαμάνη το «Τσιγγάνα ρίξε τα χαρτιά») και άλλοτε με έντεχνη (από την «Κύρβα» του Νίκου Μαστοράκη έως τα πολυακουσμένα «Διόδια» του Σταύρου Σιόλα). Σαφώς η κρίση μάς αναγκάζει να επαναπροσδιορίσουμε και τη μουσική μας ταυτότητα, άλλοτε κοιτώντας στο σήμερα μ' έναν σχεδόν δημοσιογραφικό τρόπο κι άλλοτε ανατρέχοντας στις σταθερές τού χθες.

Αυτά είναι νομίζω δύο χαρακτηριστικά του μουσικού 2013. Θα ήταν ίσως άδικο όμως να μην αναφέρουμε ότι αυτή ήταν η χρονιά που οι όχι και τόσο καιρό πριν «νέες τραγουδίστριες» Νατάσσα Μποφίλιου και Ελεωνόρα Ζουγανέλη καταχωρίστηκαν κατά γενική ομολογία στις σπουδαίες περιπτώσεις της επίσημης δισκογραφίας.

Ειδικά για την Μποφίλιου, υπήρξε και ο σχετικός συμβολισμός της επίσημης υποδοχής όταν στο πρόγραμμά της συνέπεσαν Νταλάρας, Αλεξίου και Τσανακλίδου. Η εποχή βέβαια θέλει οι πιο ενδιαφέρουσες καινούργιες προτάσεις να γίνονται μακριά από τα γνωστά φώτα, πρόσωπα και πράγματα, με πιο «χειροποίητες» συνθήκες.

Η λόγια μουσική

Στον τομέα της λόγιας μουσικής οι δυσκολίες ήταν τεράστιες και πριν από την κρίση. Οι κρατικοί θεσμοί (όπως η Λυρική ή η ΚΟΑ) απάντησαν φέτος σ' αυτές με μεγαλύτερη εξωστρέφεια, «άνοιγμα» στην πόλη ή σε απρόβλεπτους χώρους και διάθεση για πειραματισμούς. Και ας μην ξεχνάμε ότι παρ' ότι συχνά μιντιακά... είναι παραγνωρισμένος, ο χώρος αυτός είναι που μας δώρισε δύο σημαντικούς πολιτιστικούς λόγους να χαμογελάσουμε: η παραγωγή της όπερας «Αλεσάντρο» του Χέντελ από την Καμεράτα ήρθε πρώτη στις προτιμήσεις του κοινού του καναλιού «mezzo», ενώ λίγο καιρό πριν είχε αποσπάσει και το βραβείο της καλύτερης ηχογράφησης όπερας της χρονιάς στα International Opera Awards 2013.

Και ο σπουδαίος βιολονίστας Λεωνίδας Καβάκος είναι υποψήφιος για Γκράμι, στην κατηγορία της καλύτερης ερμηνείας μουσικής δωματίου - μικρού συνόλου για το άλμπουμ «Σονάτες για βιολί του Μπετόβεν», το δισκογραφικό του ντεμπούτο δηλαδή με την εταιρεία Decca.

Και μετά τα χαμόγελα, η πικρία. Ο ούτως ή άλλως ελάχιστα παρών στα πολιτιστικά υπουργός Πολιτισμού Πάνος Παναγιωτόπουλος είναι εντελώς απών από όσα μουσικά έπρεπε να απασχολούν το υπουργείο του. Οπότε, όπως τραγουδάει κι ο Αγγελάκας, ...«Τώρα που πέφτει επάνω μας άλλη μια άγρια μπόρα, χαρούμενοι ανεβαίνουμε τη γελαστή ανηφόρα».

** ΒΙΒΛΙΟ

Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

Ας αρχίσουμε με τα καλά νέα. Στη διάρκεια του 2013, έτος αφιερωμένο στον Κ.Π. Καβάφη, δεκάδες δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες αναζωογονήθηκαν, τα έργα στο Φάληρο για την ανέγερση των νέων κτηρίων της Λυρικής Σκηνής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης προχώρησαν κανονικά, μια σειρά μικρών, ποιοτικών βιβλιοπωλείων έκαναν αισθητή την εμφάνισή τους, η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, τηρουμένων των συνθηκών, κύλησε αξιοπρεπώς, εκατοντάδες χιλιάδες βιβλία διοχετεύθηκαν στην αγορά σε πολύ χαμηλές τιμές, κι ανάμεσα στους περίπου 6.000 καινούργιους τίτλους συναντήσαμε αρκετά αξιόλογα έργα.

Υπάρχουν όμως και τα δυσάρεστα: η καταδίκη του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου σε αργό θάνατο, η δεινή κατάσταση της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η παρατεινόμενη μείωση της βιβλιοπαραγωγής και η συρρίκνωση του τζίρου των πωλήσεων, η κατάρρευση της αλυσίδας «Ελευθερουδάκης» και το λουκέτο στο ιστορικό «Βιβλιοπωλείο της Εστίας», χώρια η έντονη φημολογία περί επικείμενης κατάργησης της ενιαίας τιμής που προστατεύει ώς ένα βαθμό την εκδοτική πολυμορφία.

Αλις ΜόνροΤο 2013 σημαδεύθηκε επίσης από σημαντικές απώλειες: των βραβευμένων με Νόμπελ Σέιμους Χίνι και Ντόρις Λέσινγκ, του σπουδαίου δραματουργού και πεζογράφου Παύλου Μάτεσι, του πρωτοπόρου Γαλλοαμερικανού εκδότη Αντρέ Σίφριν, των δικών μας εκδοτών Πέτρου Σταθάτου και Ιωάννας Χατζηνικολή, καθώς και της Κυπρίας συγγραφέως Νίκης Μαραγκού. Ηταν όμως και η χρονιά της γνωστής και στην Ελλάδα κορυφαίας διηγηματογράφου Αλις Μόνρο, στο πρόσωπο της οποίας η Σουηδική Ακαδημία τίμησε ένα μάλλον περιφρονημένο είδος, προσφέροντας και στον Καναδά το πρώτο λογοτεχνικό Νόμπελ της ιστορίας του.

Ας επιστρέψουμε όμως στα καθ' ημάς. Σ' ό,τι αφορά το βιβλίο, η υπουργική θητεία του Κώστα Τζαβάρα στην οδό Μπουμπουλίνας υπήρξε λίαν καταστροφική. Ομως και ο διάδοχός του, Πάνος Παναγιωτόπουλος, μήνες τώρα επιδίδεται σε μεγαλοστομίες, αφήνοντας να βαλτώνουν τα προβλήματα. Τι κι αν λίγο πριν εκπνεύσει η χρονιά διοχετεύθηκαν 100.000 ευρώ προς το ΕΚΕΒΙ; Το ποσόν ίσα που φτάνει για δύο μηνιάτικα των απλήρωτων από το καλοκαίρι υπαλλήλων του. Τι κι αν προβλέφθηκαν για λογαριασμό του άλλα 300.000 ευρώ για το 2014; Η αίσθηση που κυριαρχεί είναι πως μόλις οργανώσει την επόμενη ΔΕΒΘ, με το Ισραήλ ως τιμώμενη χώρα, θα εξαφανιστεί από τον ορίζοντα. Το σίγουρο είναι πως τούτη τη χρονιά η βάση δεδομένων Biblionet υπολειτουργούσε, φρέσκα στατιστικά στοιχεία δεν υπήρξαν, η «Φιλαναγνωσία» πάγωσε πριν καλά καλά εφαρμοστεί και 2 εκατ. ευρώ εξασφαλισμένα για το συγκεκριμένο πρόγραμμα από ΕΣΠΑ έμειναν αναξιοποίητα.

Κ.Π. ΚαβάφηςΗ Εθνική Βιβλιοθήκη προικίστηκε φέτος μ' ένα δυνατό εφορευτικό συμβούλιο, υπό την προεδρία του Σταύρου Ζουμπουλάκη, αλλά διευθυντή ακόμα ν' αποκτήσει επισήμως -ας όψεται η αθάνατη ελληνική γραφειοκρατία. Υποστελεχωμένη, καταχρεωμένη, χωρίς κρατική βοήθεια, η ΕΒΕ έχει εναποθέσει τις ελπίδες της στις πρωτοβουλίες του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Νιάρχος, στην κεφαλή του οποίου βρίσκεται ο από τη Βέροια ορμώμενος Γιάννης Τροχόπουλος. Το ίδιο Ιδρυμα χρηματοδοτεί και το δίκτυο Future Library, στο άρμα του οποίου έχουν δεθεί μέχρι στιγμής 117 δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, με αποτέλεσμα την επιμόρφωση των στελεχών τους, τον εξοπλισμό τους με νέα βιβλία και υποδομές τελευταίας τεχνολογίας, τη διοργάνωση χιλιάδων εκδηλώσεων και τον πολλαπλασιασμό των τακτικών θαμώνων τους.

Η ιδιωτική πρωτοβουλία έδωσε τον τόνο και στον εορτασμό του Ετους Καβάφη, αλλά η καμπάνια του Ιδρύματος Ωνάση στα μαζικά μέσα μεταφοράς δέχτηκε σκληρή κριτική, κι όχι βέβαια αποκλειστικά από τον... ΣΥΡΙΖΑ, όπως ισχυρίστηκε ο επικεφαλής του Αντώνης Παπαδημητρίου. Η παραμόρφωση των στίχων του ποιητή με την επιπόλαιη απόσπασή τους από τα συμφραζόμενα και η σύγχυση της καβαφικής βιασύνης με την πολιτική καταδίκη της βίας, πυροδότησαν από ευφάνταστες «τρολιές» στα σόσιαλ μίντια μέχρι εμβριθείς φιλολογικές αναλύσεις. Με αφορμή, πάντως, τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Αλεξανδρινού, είδαν το φως από την αλληλογραφία του με τον Ε.Μ. Φόρστερ μέχρι την εικαστική του βιογραφία διά χειρός Ψυχοπαίδη, καθώς και παλιές ή νεότερες μελέτες για το έργο του, όπως των Δασκαλόπουλου-Στασινοπούλου και Κώστα Κουτσουρέλη.

Σέιμους ΧίνιΣτα μέσα κοινωνικής δικτύωσης άναψαν κι άλλες φωτιές μέσα στο 2013: για τις δηλώσεις της Κικής Δημουλά περί Κυψέλης και μεταναστών, για το περίφημο τουίτ περί «τζαμπατζή» της Λένας Διβάνη, για τα κομματικά φάλτσα του Πέτρου Τατσόπουλου ως βουλευτή της αξιωματικής αντιπολίτευσης, για την παρουσία της Σώτης Τριανταφύλλου στην κίνηση των «58», για τη συμμετοχή στο εφορευτικό συμβούλιο της ΝΕΡΙΤ του Χρήστου Χωμενίδη...

Ωστόσο, από το εγχώριο συγγραφικό δυναμικό προέκυψαν κι ενδιαφέροντα έργα, όπως το «Η Βικτώρια δεν υπάρχει» του πρωτοεμφανιζόμενου Γιάννη Τσίρμπα, το «Απαραίτητο φως» της Ντορίνας Παπαλιού, το «Ταξίδι στην Ελλάδα» του Δημήτρη Νόλλα, το «Πρόσωπο του ουρανού» της Δήμητρας Κολλιάκου, το αυτοβιογραφικό «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο» της Αλκης Ζέη, οι «Πλανόδιοι θεριστές» της Ευγενίας Φακίνου ή το «Ελάχιστο ίχνος» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη. Ο αριθμός των ελληνικών μυθιστορημάτων κινήθηκε στο ίδιο επίπεδο με την περσινή χρονιά -κυκλοφόρησαν γύρω στα πεντακόσια. Η συνολική όμως βιβλιοπαραγωγή έπεσε κάτω από τους 7.000 τίτλους.

** ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Του ΝΙΝΟΥ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ

Η ζωή της Αντέλ, βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα

Παρά την οικονομική κρίση, παρά το κλείσιμο και άλλων αιθουσών (ιδιαίτερα καλοκαιρινών) και παρά τη μείωση στις εισπράξεις των εισιτηρίων, ο Ελληνας θεατής είχε, στη διάρκεια του 2013, την ευκαιρία να επιλέξει ανάμεσα σε περισσότερες από 350 ταινίες. Τη μερίδα του λέοντος είχε, όπως αναμενόταν, ο αμερικανικός κινηματογράφος, αν και, συνολικά, ένας σημαντικός αριθμός ταινιών προερχόταν από άλλες χώρες, από Ευρώπη, Ασία, ακόμη, φέτος, και από Αφρική. Το αμερικανικό βέβαια προϊόν, ιδιαίτερα τα μπλοκ-μπάστερ και οι ταινίες σε 3-D, κάλυψαν, σχεδόν αποκλειστικά, τις αίθουσες των multiplex, ενώ οι περισσότερες ταινίες από τον υπόλοιπο κόσμο περιορίστηκαν σε απλές, μονές αίθουσες.

Δείγμα της φετινής στροφής, και όχι μόνο στη χώρα μας, ήταν η μετριότητα των περισσότερων μπλοκ-μπάστερ, αδιάφορων συχνά «σίκουελ», που αναπαρήγαγαν τις συνηθισμένες φόρμουλες παλαιότερων ταινιών, χωρίς να αποδίδουν τα αναμενόμενα κέρδη, γεγονός που έχει ήδη βάλει το Χόλιγουντ σε σκέψη. Αυτό δεν εμπόδισε ορισμένες μεγάλες παραγωγές («Gravity» του Αλφόνσο Κουαρόν, «Λίνκολν» του Στίβεν Σπίλμπεργκ, «12 χρόνια σκλάβος» του Στιβ ΜακΚουίν) να ξεχωρίσουν, χάρη στη δεξιοτεχνία και την ευρηματικότητα των σκηνοθετών τους. Αν και η πιο ευχάριστη και ευπρόσδεκτη έκπληξη μας ήρθε από τον ανεξάρτητο αμερικανικό κινηματογράφο, με ταινίες όπως «Τα μυθικά πλάσματα του Νότου» του Μπεν Ζάιτλιν, «Πριν τα μεσάνυχτα» του Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ, «Θλιμμένη Τζάσμιν» του Γούντι Αλεν, «Μια στάση πριν το τέλος» του Ράιαν Κούγκλερ, «Μείνε δίπλα μου» του Ντέιβιντ Λόουρι, «Ολα χάθηκαν» του Τζέι Σι Τσάντορ.

Η επιλογή των 10 ή 12 καλύτερων ταινιών μιας χρονιάς είναι πάντα πολύ δύσκολη. Παρ' όλ' αυτά, να τελικά οι 12 ταινίες του 2013 που μου άρεσαν περισσότερο και που με την ίδια απόλαυση θα ξανάβλεπα:

**«Η ζωή της Αντέλ» του Αμπιντελαντίφ Κεσίς: η τρυφερή, συχνά οδυνηρή, ερωτική σχέση ανάμεσα σε δύο φοιτήτριες, στη βραβευμένη με το Χρυσό Φοίνικα των Κανών ταινία, με τον Κεσίς να εστιάζει στην ωρίμανση της ηρωίδας του (μια εκπληκτική Αντέλ Εξαρχόπουλος) μέσα από το σεξ.

**«Η τέλεια ομορφιά» του Πάολο Σορεντίνο: η σύγχρονη Ρώμη, σε μια σύγχρονη εκδοχή της «Ντόλτσε Βίτα», με τον Τόνι Σερβίλο, επάξιο αντικαταστάτη του Μαστρογιάνι, να περιφέρεται και να αντιμετωπίζει στωικά μια βουτηγμένη στη διαφθορά Ρώμη.

Miss Violence του Αλέξανδρου Αβρανά, βραβευμένη στο Φεστιβάλ Βενετίας (Αργυρό Λιοντάρι καλύτερης σκηνοθεσίας)**«Το παρελθόν» του Ασγκάρ Φαρχάντι: χιούμορ και λεπτή ειρωνεία στην καταγραφή της σχέσης ενός υπό... διάλυση ζευγαριού από τον Ιρανό σκηνοθέτη του αριστουργηματικού «Ενας χωρισμός».

**«Ο παράδεισος της πίστης» και «Ο παράδεισος του έρωτα» του Ούλριχ Σάιντελ: η αναζήτηση μιας χαμένης πίστης αλλά και του σεξ σε μια χωρίς όραμα ή διέξοδο αστική κοινωνία, δοσμένα με δηκτικότητα και καυστικό χιούμορ.

**«Μόνο ο Θεός συγχωρεί» του Νίκολας Γουάιντινγκ Ρεφν: η εκδίκηση σε ένα συγκλονιστικό, στιλιζαρισμένο φιλμ νουάρ, όπου κυριαρχούν ο μυστικισμός, το ανεξήγητο/σουρεαλιστικό και τα οιδιπόδεια συμπλέγματα, με τον Ράιαν Γκόσλινγκ να σκιαγραφεί με δύναμη τον πρωταγωνιστή αντι-ήρωα.

Gravity του Αλφόνσο Κουαρόν, με τη Σάντρα Μπούλοκ**«Gravity» του Αλφόνσο Κουαρόν: μια εξαιρετική Σάντρα Μπούλοκ, στο ρόλο της χαμένης στο Διάστημα αστροναύτισσας, προσπαθεί, κυριολεκτικά με την ψυχή στα δόντια, να επιβιώσει στο κενό ενός κλειστοφοβικού Διαστήματος και να επιστρέψει σώα στη Γη.

**«Μετά τον Μάη» του Ολιβιέ Ασαγιάς: η φοιτητική γενιά στα πρώτα χρόνια μετά τον Μάη του '68, με τα όνειρα, τις ελπίδες, τις εξεγέρσεις και τις απογοητεύσεις της. Δοσμένη με μαστοριά, ατμόσφαιρα της εποχής και σκηνές διανθισμένες με χιούμορ και λεπτή ειρωνεία, σε μια βραβευμένη στις Κάνες (βραβείο σεναρίου) ταινία.

**«Behind the Candelabra» του Στίβεν Σόντερμπεργκ: η εξάχρονη, τρικυμιώδης ομοφυλοφιλική σχέση ανάμεσα στο διάσημο πιανίστα Λιμπεράτσε και τον 22χρονο σοφέρ του, Σκοτ Θόρσον, σε μια συναρπαστική, με ωραίο, λεπτόλογο σενάριο, ταινία, με τον Μάικλ Ντάγκλας στο ρόλο του Λιμπεράτσε να προσφέρει μια οσκαρική ερμηνεία.

**«Τα μυθικά πλάσματα του Νότου» του Μπεν Ζάιτλιν: η αλληγορία συνδυασμένη με το μαγικό ρεαλισμό σε μια όμορφη, συγκινητική ταινία, γύρω από ένα εξάχρονο κοριτσάκι που προσπαθεί να επιβιώσει στα έλη της Λουιζιάνας μετά τον καταστροφικό τυφώνα «Κατρίνα» -με την εξάχρονη Γουόλις να αγγίζει την καρδιά του θεατή με το παίξιμο και την όλη παρουσία της.

**«Πριν τα μεσάνυχτα» του Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ: στο τρίτο μέρος της τριλογίας του γύρω από τη σχέση ενός ζευγαριού που συναντάμε κάθε εννιά χρόνια, και που τη φορά αυτή η συνάντηση γίνεται στην Ελλάδα, ο σκηνοθέτης καταφέρνει να κρατήσει την ισορροπία ανάμεσα στο δράμα και την κωμωδία και να φτιάξει μια ταινία με ειλικρίνεια, ζεστασιά και άφθονο χιούμορ.

**«Χιονάτη» του Πάμπλο Μπέργκερ: με την ιστορία της Χιονάτης μεταφερμένη στη Μαδρίτη της δεκαετίας του '20, με μαυρόασπρη φωτογραφία, με μόνο μουσική, χωρίς διάλογο, στο στιλ του βωβού κινηματογράφου, με εικαστικά θαυμάσιες εικόνες, επηρεασμένες από το γερμανικό εξπρεσιονισμό, ο Μπέργκερ έφτιαξε την καλύτερη διασκευή της «Χιονάτης» που έχω δει μέχρι σήμερα.

Behind the Candelabra, του Στίβεν Σόντερμπεργκ με τον Μάικλ Ντάγκλας**«Ψάχνοντας τον Sugar Man» του Μάλικ Μπεντζελούλ: έξοχο, αποκαλυπτικό, βραβευμένο με Οσκαρ, που επιτέλους μας γνωρίζει το μοναχικό αυτό, μυστηριώδη και μοναδικό, άδικα ξεχασμένο, μουσικό, μέσα από μια έρευνα του ίδιου του χώρου τόσο από κοινωνικής όσο και από πολιτικής πλευράς, που εκτός από την προσωπικότητα του Sugar Man φωτίζει το ρόλο της μουσικής βιομηχανίας, μαζί και της κουλτούρας και του lifestyle των σταρ.

Ακόμη στις αγαπημένες ταινίες και οι:

Οι 8 καλύτερες ελληνικές ταινίες:

**«Miss Violence» του Αλέξανδρου Αβρανά: βραβευμένη στο Φεστιβάλ Βενετίας (Αργυρό Λιοντάρι καλύτερης σκηνοθεσίας), σχόλιο πάνω στην κοινωνία μας μέσα από μια «αγία» οικογένεια, σαν και πολλές άλλες που έφτιαξε πρόσφατα η τρόικα, οικογένεια φαινομενικά ήρεμη, αγαπημένη, πειθαρχημένη, που πίσω από την ωραία, λουστραρισμένη βιτρίνα της κρύβει μιαν άλλη, άγρια, χωρίς ηθικούς ή άλλους φραγμούς, εικόνα.

**«10η μέρα» του Βασίλη Μαζωμένου: η θλιβερή ζωή των μεταναστών στη χώρα μας μέσα από την οδύσσεια ενός Αφγανού μετανάστη, δοσμένη με μια σχεδόν ντοκιμαντερίστικη καταγραφή, με στημένες πάντα με ξεχωριστή φροντίδα και έμπνευση εικόνες.

Το παρελθόν του Ασγκάρ Φαρχάντι**«11 συναντήσεις με τον πατέρα μου» του Νίκου Κορνήλιου: η αναζήτηση ενός άγνωστου πατέρα δοσμένη μέσα από σιωπές και βλέμματα, που εκφράζουν είτε την έκπληξη είτε την απογοήτευση, με κυρίαρχο στοιχείο την εικόνα -με το καθένα από τα δύο πρόσωπα (κόρη, πατέρας)- μόνα, στους χώρους τους, να αντιμετωπίζουν το «πρόβλημά» τους σιωπηλά, αναποφάσιστα.

**«Ο εχθρός μου» του Γιώργου Τσεμπερόπουλου: με ένα καλογραμμένο, με έξυπνες καταστάσεις αλλά και ολοκληρωμένους χαρακτήρες σενάριο, ο Τσεμπερόπουλος έφτιαξε μια σοβαρή, γυρισμένη με ευαισθησία, αλλά και σατιρική διάθεση, με ωραία ατμόσφαιρα και χωρίς υποχωρήσεις ταινία-σχόλιο πάνω στο ρατσισμό και τη γενικότερη στάση μας απέναντι στους οικονομικούς και άλλους μετανάστες.

**«Το αγόρι που τρώει το φαγητό του πουλιού» του Εκτορα Λυγίζου: σε μια μαύρη, συχνά καταθλιπτική ατμόσφαιρα, σαν αυτή που ζούμε καθημερινά στην Ελλάδα, παρακολουθούμε την καθημερινή οδύσσεια ενός 20χρονου άνεργου, αλλά αξιοπρεπή μέσα από τη φτώχεια του νεαρού, που η πείνα τον οδηγεί συχνά στο να τρώει όχι μόνο το φαγητό του καναρινιού του, αλλά κάποια στιγμή να φτάνει στο σημείο να τρώει και το σπέρμα του.

**«Μικρά Αγγλία» του Παντελή Βούλγαρη: γάμοι από συμφέροντα και τα δράματα που ακολουθούν στην Ανδρο στις δεκαετίες ανάμεσα στα 1930 και 1950, με το σκηνοθέτη του «Προξενιού της Αννας» να φτιάχνει με ξεχωριστή φροντίδα και αγάπη την όλη ατμόσφαιρα μιας μεταβατικής εποχής.

**«Ο μανάβης» του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου: όμορφο, δοσμένο με ξεχωριστή ζεστασιά, ντοκιμαντέρ γύρω από τις εβδομαδιαίες επισκέψεις, καθόλη τη διάρκεια του χρόνου, ενός πλανόδιου μανάβη, μαζί με τη γυναίκα του, από τη δεκαετία του '80 και αργότερα, μαζί και με τα δυο παιδιά τους, στα εγκαταλειμμένα χωριά της δυτικής Πίνδου για να πουλήσουν τα προϊόντα τους.

**«Από τις δυο πλευρές του Αιγαίου» της Μαρίας Ηλιού: ντοκιμαντέρ που με ένα άγνωστο, σπάνιο υλικό και διάφορες συνεντεύξεις φωτίζει την ιστορία του πληθυσμού και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου, που, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την τραγωδία της ελληνικής εκστρατείας, αναγκάστηκαν, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, να μεταναστεύσουν είτε στην Ελλάδα είτε στην Τουρκία.

** Της ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ

* Ο αιφνίδιος θάνατος της ΕΡΤ δεν έκοψε το νήμα της ζωής μόνο για τα Μουσικά Σύνολα του εθνικού ραδιοτηλεοπτικού μας φορέα, αλλά άφησε έκθετες δεκάδες κινηματογραφικές παραγωγές, που βρέθηκαν υπερχρεωμένες, να πληρώνουν κι από πάνω για ΦΠΑ που δεν εισέπραξαν ποτέ. Επιπλέον, ένα πλήθος επαγγελματιών του κινηματογράφου βρέθηκε χωρίς δουλειά, ενώ εκατοντάδες άνθρωποι, που περίμεναν να απασχοληθούν σε εξωτερικές παραγωγές, έχασαν και την τελευταία τους ελπίδα για μια έστω και εποχική απασχόληση. Βασικός αιμοδότης του σινεμά, η ΕΡΤ (που, σε αντίθεση με τα ιδιωτικά κανάλια, απέδιδε το περίφημο 1,5%) άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό σε μια εποχή που το ελληνικό σινεμά θριαμβεύει σε φεστιβάλ του εξωτερικού.

* Απέμεινε μόνο το Ελληνικό Κέντρο τού Κινηματογράφου, με μειωμένο ετήσιο προϋπολογισμό, που φέτος ενέκρινε περισσότερες ταινίες από πέρυσι, αλλά ακόμα αναμένει πόρους απαραίτητους για την εύρυθμη λειτουργία του (1,5 εκατομμύριο ευρώ από την επιστροφή του φόρου για το 2012). Προς στιγμήν, ο Γιάννης Σολδάτος, «άτυπος σύμβουλος του ΥΠΠΟ» επί Τζαβάρα, δημιούργησε αναστάτωση με την εισήγησή του να κλείσει το Κέντρο. Τελικά το ΕΚΚ έμεινε στη θέση του, αλλά ο πρόεδρός του Γιώργος Παπαλιός πραγματοποίησε μια επεισοδιακή αποχώρηση, επικαλούμενος παρέμβαση του ΥΠΠΟ στο έργο του, τηλέφωνα υπέρ συγκεκριμένου σκηνοθέτη και καμία πρόθεση από πλευράς του νέου υπουργού Π. Παναγιωτόπουλου να συναντηθούν. Τη θέση του προέδρου τελικά ανέλαβε ο Τώνης Λυκουρέσης, με νέα μέλη του Δ.Σ. τη Φοίβη Αγγελοπούλου και τον Πέτρο Μάρκαρη.

* Η Ταινιοθήκη αντιμετωπίζει πλέον σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης, καθώς δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τα πάγια έξοδά της -απόρροια της μη ένταξής της στο νόμο Γερουλάνου. Οι εξαγγελίες Τζαβάρα περί αναθεώρησης του νόμου θα διόρθωναν το πρόβλημα (θεσμοθετώντας την Ταινιοθήκη, όπως και τα περιφερειακά Φεστιβάλ Δράμας και Ολυμπίας που επίσης αντιμετωπίζουν προβλήματα), αλλά ο υπουργός άλλαξε. Οσο για το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, που και φέτος κατηγορήθηκε για υποβάθμιση του ελληνικού προγράμματος, είδε μια τεράστια πτώση τής επιχορήγησής του και συνεχίζει ουσιαστικά χάρη στο ΕΣΠΑ και στις αιματηρές οικονομίες του Δ. Εϊπίδη.

* Διάσημοι καλεσμένοι: η ελληνικής καταγωγής Αντέλ Εξαρχόπουλος, που σκανδάλισε παίζοντας τη λεσβία στη βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα «Ζωή της Αντέλ», ήρθε στην Αθήνα προσκεκλημένη του φεστιβάλ «Νύχτες Πρεμιέρας», ενώ ο μέγας Τζιμ Τζάρμους κέρδισε το κοινό του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ευχαριστώντας δημόσια τον Χρήστο Κωνσταντακόπουλο για την καθοριστική συμμετοχή του στην παραγωγή. Αυτή ήταν αδιαμφισβήτητα η χρονιά του Ελληνα παραγωγού, που εκτός από διεθνείς παραγωγές, όπως το «Πριν τα μεσάνυχτα» με τον Ιθαν Χοκ (που γυρίστηκε στη Μεσσηνία), στηρίζει με επιμονή το ελληνικό σινεμά...

* ...και ανταμείβεται: το «Miss Violence» του Αλέξανδρου Αβρανά, ταινία-σοκ που απεικονίζει παιδιά να βιάζονται, να εκδίδονται και να αυτοκτονούν (μια νέα τάση στο ελληνικό σινεμά), απέσπασε τον Αργυρό Λέοντα και το βραβείο καλύτερου ανδρικού ρόλου στη Βενετία. Καλά τα νέα και για το «Μικρό Ψάρι» του Γ. Οικονομίδη, που η Μπερλινάλε θα εντάξει στο διαγωνιστικό της. Στη φετινή διοργάνωση άλλωστε συμμετείχαν πέντε ελληνικές ταινίες -ανάμεσά τους η «Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» της Ελίνας Ψύκου, που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Και μια και ο λόγος για τα βραβεία, μεγάλος νικητής της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου 2013 ανακηρύχθηκε ο Εκτορας Λυγίζος για την προκλητική ταινία του «Το αγόρι τρώει το φαγητό του πουλιού» -μια ανατομία της πείνας στη σύγχρονη Αθήνα. Θερμή υποδοχή στον ελληνικό κινηματογράφο επεφύλαξε και το Τορόντο σε ειδικό αφιέρωμά του στην Αθήνα.

* Μεγάλη η πτώση στα κινηματογραφικά εισιτήρια. Ο κόσμος έσφιξε το ζωνάρι. Η «Μικρά Αγγλία» του Παντελή Βούλγαρη όμως έκανε τη διαφορά. Μέσα σε μόλις δέκα μέρες άγγιξε τα 140.000 εισιτήρια και εκτοξεύθηκε στην πιο δημοφιλή ελληνική ταινία της χρονιάς.